Post-Kabul: perfeksionizmi demokratik dhe mbrojtja evropiane

Ngrehina perëndimore ka pësuar një tronditje të fortë. Nuk do të shembet, por ajo që ndodhi në Kabul po i shtyn klasat sunduese evropiane të rimendojnë pozicionimin strategjik të vendeve të tyre. Ne kemi filluar të flasim për nevojën e mbrojtjes evropiane. Jo për të zëvendësuar NATO-n, por për të pasur mjetet që i bëjnë të mundur Evropës, nëse është e nevojshme, të garantojë vetë sigurinë e saj. Është pasojë e një zhvillimi të papritur: përparësitë e Shteteve të Bashkuara kanë ndryshuar, Amerika po i heq vetes rolin si vendi kryesor i botës perëndimore dhe, prandaj, edhe ato të "mbrojtësit" të Evropës, një rol që e ka luajtur nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore e deri më sot.

Por ka pengesa të mëdha përpara, zakonet e rrënjosura thellë duhen braktisur. Ato janë pengesa të një natyre politike, psikologjike, kulturore. Para së gjithash, ekziston forca e zakonit. Është e vështirë për banorët e një kontinenti që për shtatëdhjetë vjet ka jetuar nën mbrojtjen e të tjerëve, t’i ndryshojnë qëndrimet e tyre nga e para. Për shembull, është e vështirë të bindësh qytetarët evropianë se një ditë ata do të duhet të pranojnë zhvendosjen e një pjese të caktuar të burimeve nga mirëqenia te mbrojtja.

As nuk është e sigurt se shumë nga ata që sot deklarohen në favor të mbrojtjes evropiane, do të jenë të gatshëm, kur dhe nëse vjen puna për ta miratuar një gjë të tillë. Nënsekretari në Presidencën e Këshillit, Enzo Amendola, me të drejtë konstatoi se evropianët janë çmësuar të arsyetojnë në terma gjeopolitikë, janë të papërgatitur për të reflektuar mbi nevojat e reja strategjike të imponuara nga ndryshimet në bilancet ndërkombëtare, dhe e vetmja gjë për të cilën ata shqetësohen, kur shpërthen një krizë, është se çfarë të bëjnë me valën e refugjatëve që mbërrijnë.

Pastaj është problem fakti që evropianët nuk i perceptojnë sfidat dhe kërcënimet në të njëjtën mënyrë. Të paktën deri më tani, siguria nuk ka qenë kurrë një "e mirë publike" ose një e mirë kolektive për evropianët. Kjo do të thotë se kërcënimet që vijnë, të themi, nga Lindja e Mesme ose Afrika, nuk ndihen me të njëjtin intensitet nga vendet e Jugut dhe ato të Veriut ose Lindjes. Por nëse siguria nuk bëhet një e mirë kolektive, nëse rreziqet me të cilat përballet një pjesë e Evropës vazhdojnë t'i lënë pjesët e tjera indiferente, mbrojtja e përbashkët është e pamundur.

Pastaj janë problemet e zakonshme politike. Të grumbullosh burime të mbrojtjes nënkupton, edhe më shumë sesa në rastin e parave, heqjen dorë të shteteve nga një përbërës thelbësor i sovranitetit të tyre (ose asaj që mbetet prej tij). Presidenti francez Macron ka argumentuar vazhdimisht mbi nevojën për një mbrojtje të përbashkët, por nëse kjo interpretohet nga evropianët e tjerë si një përpjekje e Francës, si shtet ushtarak më i fortë evropian (pas daljes së Britanisë nga BE), për të marrë një lloj lidershipi ushtarak në Evropë, nuk ka gjasa që të ketë përparim në këtë fushë.

Së fundi, ekziston një pengesë tjetër. Është pasojë e asaj që një studiues i madh i demokracisë, Giovanni Sartori, e quajti "perfeksionizëm demokratik", një qëndrim që është tipik për shumë intelektualë evropianë, si dhe sektorë përkatës të opinionit publik. Perfeksionistët demokratikë janë armiqtë më delikatë të demokracisë. Sepse ata thonë se u pëlqen. Përveçse ata duan që ajo të jetë perfekte, që korrespondon në të gjitha aspektet me idealin që kanë në mendje. Por meqenëse demokracitë e vërteta, si të gjitha gjërat në këtë botë, janë kryesisht të papërsosura, ato mund të skandalizojnë me ndonjë prej këtyre defekteve. Sikur "mirësia" ose jo e demokracisë të varej nga krahasimi midis realitetit dhe një modeli ideal, sesa atij - i vetmi që ka rëndësi - midis demokracive reale dhe regjimeve jo -demokratike. Ata që bëjnë këtë krahasim të fundit e kuptojnë shpejt se demokracitë, pavarësisht nga të metat e tyre, janë shumë më të preferueshme se të gjitha regjimet e tjera politike.

Çfarë lidhjeje ka perfeksionizmi demokratik me mbrojtjen e përbashkët? Fatkeqësisht ka. Demokracia e përsosur (dhe tërësisht imagjinare) që perfeksionistët kanë në mendje nuk mund t'i "ndyjë duart" me politikën ndërkombëtare dhe rregullat e saj të ashpra, ndonjëherë shumë të ashpra. Për shembull, perfeksionisti argumenton se demokracia, nëse është vërtet demokraci, nuk mund të ketë të bëjë me praktikat e raison d'état. Në vend të kësaj, demokracitë, për të mbijetuar në mjedise të trazuara dhe të rrezikshme, duhet t'i përdorin ato.

Për perfeksionistët, demokracitë, në rastin më të mirë, mund të eksportojnë (në mënyrë paqësore) "vlera", ato nuk mund të bëjnë kompromis me gjëra të tilla si realpolitika, politika e pushtetit dhe të ngjashme. Përsëri kjo nuk është e mundur, të paktën në botën në të cilën jetojmë. Dallimi midis "qëndrimit" ndërkombëtar të demokracive (reale) dhe atij të regjimeve autoritare nuk konsiston në faktin se të parët nuk luajnë, dhe të dytët luajnë, sipas rregullave të ashpra (përfshirë realpolitikën) të politikës ndërkombëtare. Konsiton në faktin se e para duhet të pajtojë lidhjet realpolitike dhe demokratike, duhet të bëjë kompromise midis "interesave" (si ekonomike ashtu edhe të sigurisë) dhe kufizimeve të caktuara, për shembull në lidhje me respektimin e të drejtave të njeriut, të cilat regjimet autoritare nuk i kanë.

 Mbrojtja e përbashkët evropiane, me gjithë këtë, ka shumë për të bërë. Nuk do të jetë vetëm çështje e ngritjes së një barriere mbrojtëse. Nuk do të ketë mbrojtje të përbashkët pa një politikë pohuese ndaj botës së jashtme. Për shembull, siguria evropiane do të kërkonte lehtësisht projeksion të jashtëm, me qëllim të qetësimit, në zonat më të trazuara të Lindjes së Mesme ose Afrikës, nga të cilat mund të vijnë kërcënimet për Evropën. Por siç dihet, kur një shtet (ose nesër Bashkimi Europian) ndërhyn jashtë kufijve të tij duke vendosur mjete ushtarake, dallimi midis politikës së sigurisë dhe politikës së fuqisë bëhet një ushtrim i vështirë. Thirrjet dhe protestat e perfeksionistëve mund të imagjinohen që tani.

Mbrojtja e përbashkët? Ide e mirë. Por nuk ka të bëjë vetëm me bashkimin e ushtarëve dhe armatimit. Kjo sipërmarrje nuk mund të funksionojë nëse orientimet dhe mentaliteti kolektiv nuk ndryshojnë. Në Europë. për mbi shtatëdhjetë vjet, ne ia kemi lejuar vetes luksin të merremi me gjëra të tjera. Ajo epokë tani ka mbaruar. Për fat të keq.

Shkrimi është botuar në Corriere.it