“Pasanikët e Perëndimit po i shmangen përgjegjësisë”

Ish-ekonomisti i lartë i Bankës Botërore, Branko Milanoviç, thotë se pandemia e koronavirusit mund të ketë thelluar ndarjen ekonomike. Sipas tij, ata që kanë përfituar më shumë nga kriza kanë thyer premtimin për të ndihmuar vendet në nevojë.

Z. Milanović, vendet në zhvillim si India dhe Brazili po vuajnë nga pandemia, ndërsa një numër i vogël vaksinash po mbërrin në vendet e varfëra. A po e zgjeron pandemia e koronavirusit hendekun midis të pasurve dhe të varfërve?

Kjo është për t’u pasur frikë. Sidoqoftë, situata mund të ndryshojë shpejt. Në Afrikën e Jugut, për shembull, ku pandemia vetëm kohët e fundit u përhap me shpejtësi, situata është përmirësuar ndjeshëm.

Pabarazia globale është ulur në botë gjatë dekadave të fundit, kryesisht në funksion të rritjes së shpejtë të Kinës. A do të vazhdojë kjo pas pandemisë?

Jo, Kina tani është një vend i klasës së mesme. Nëse rritet fuqishëm, siç është rritur kohët e fundit, ajo do të rrisë pabarazinë globale, dhe jo ta ulë atë, siç ka qenë përgjatë 40 viteve të fundit. Në të njëjtën kohë, vende si India, e cila ka të ngjarë të përjetojë dy vjet rënie, po mbeten mbrapa ekonomikisht. Përfundimi është se duhet t’ia kemi frikën hendekut midis vendeve të pasura dhe të varfra që sa do të vijë e të zgjerohet.

Kompanitë e mëdha të teknologjisë si Amazon dhe Google po fitojnë miliarda në krizë dhe punonjësit në industri të tjera po humbin punën e tyre. A i ka bërë virusi të pasurit më të pasur dhe të varfrit më të varfër edhe brenda vetë vendeve?

Jo në përgjithësi, megjithëse është akoma herët për të nxjerrë përfundime të forta. Studimet e fundit tregojnë se pabarazia po bie në shumë vende perëndimore falë programeve të mëdha të ndihmës qeveritare. Nga ana tjetër, mund të vërehet se super të pasurit në botën perëndimore po i shmangen përgjegjësisë. Ata nuk i kanë përmbushur premtimet e tyre gjatë pandemisë.

Çfarë kuptoni me këtë?

E mbaj mend se si elita globale premtoi në takimin e Forumit Ekonomik Botëror në Davos se do të përdornin një pjesë të pasurisë së tyre për të luftuar emergjencat. Fatkeqësisht, pak nga këto janë parë në muajt e fundit. Fjalët dhe veprat kanë qenë larg njëra-tjetrës. Sidomos roli i vakët i SHBA-ve ka rënë në sy.

Të pasurit në vendet e industrializuara janë bërë edhe më të pasur në vitet e fundit.

Elita e të ardhurave në Perëndim sot zakonisht përfiton nga të ardhurat e larta të investimeve dhe të ardhurat në rritje nga puna. Kjo vlen për mjekët e njohur, avokatët e yjeve ose zhvilluesit e programeve kompjuterikë, për shembull. Ky është një fenomen i ri. Në kapitalizmin klasik të shekujve XIX dhe XX, vetëm sipërmarrësit dhe kapitalistët ishin në krye të piramidës së të ardhurave. Ndryshimi që po shohim, megjithatë, është një prirje afatgjatë që përkeqësohet nga pandemia - për shembull, nga lulëzimi në tregjet e aksioneve.

Kjo e thellon hendekun midis të pasurve dhe të varfërve.

Ashtu është. Por ky ndryshim ka edhe anë pozitive, sepse në njëfarë mënyre përafron kundërshtitë e vjetra mes kapitalit dhe punës. Në të njëjtën kohë, ajo mbron elitën, të themi, 10 përqindëshin më të lartë, nga humbjet sepse prosperiteti i tyre vjen nga disa burime, si nga puna e lartë ashtu edhe nga të ardhurat e kapitalit. Kjo i bën klasat e privilegjuara edhe më të forta ekonomikisht - dhe politikisht më me ndikim.

Klasa e mesme tradicionale, nga ana tjetër, ka pësuar humbje ekonomike gjatë dekadave të fundit. A do të përkeqësohet ky zhvillim?

Ka disa tregues për këtë. Pandemia ka treguar që ju mund të punoni praktikisht nga kudo në botë me ndihmën e mjeteve moderne të komunikimit. Si rezultat, diçka si një treg global i punës po shfaqet për herë të parë në shumë profesione. Ky është një lajm i keq për grupe të shumta profesionale në Perëndim, të cilët më parë nuk kanë pasur frikë nga konkurrenca globale.

Besoni se pagat mund të ulen?

Jo vetëm kaq. Ata që jetojnë në Delhi dhe dërgojnë me email raportet e tyre në Dyseldorf kanë një kosto shumë më të ulët jetese sesa kolegët e tyre në Gjermani. Kjo mund të çojë në rezultatin paradoksal se barazia rritet globalisht, por klasa e mesme në Perëndim vuan.

Si duhet të reagojnë qeveritë ndaj kësaj?

Do të ishte mirë të bëhej më e lehtë për punëtorët me paga më të ulëta të kenë të ardhura nga kapitali. Për shembull, përmes avantazheve tatimore ose promovimit të aksioneve të punëtorëve. Edukimi është edhe më i rëndësishëm. Sot elitat e Perëndimit përdorin pasurinë e tyre për t'u blerë fëmijëve akses në shkollat dhe universitetet më të mira. Kjo e izolon 10 për qindëshin edhe më shumë nga pjesa tjetër e popullsisë. Gjithashtu, kjo zvogëlon shanset e përparimit shoqëror dhe çon në një formë të re të qeverisjes nga fisnikëria e parave. Unë e quaj homoplutia sepse elita është e pasur (plutia) si nga ana financiare ashtu edhe nga kapitali njerëzor.

Pandemia ka prekur sistemin arsimor të shumë vendeve. Mësimi ose u pezullua plotësisht për muaj me radhë ose u zhvillua pjesërisht. A e përforcon kjo trendin?

Kam frikë se po. Mjerimi arsimor godet më shumë familjet e varfëra. Të pasurit mund të kompensojnë më lehtë mësimet e humbura me mësues privatë dhe ata thjesht kanë më shumë hapësirë në shtëpi, gjë që e bën më të lehtë shkollimin në shtëpi.

Në Shtetet e Bashkuara, të pasurit thuhet se po paguajnë taksa më të larta për herë të parë në dekada. A do ta zvogëlojë kjo pabarazinë?

Unë jam i kënaqur me propozimet e Joe Biden. Është e drejtë të rriten taksat e korporatave dhe ato mbi të ardhurat. Ka gjithashtu diskutime rreth forcimit të sindikatave dhe investimeve të mëdha në infrastrukturë. Taksa minimale globale është gjithashtu për t'u mirëpritur. Ndoshta pabarazia amerikane ka arritur kulmin.

Në librin tuaj "Përplasja e Kapitalizmit" ju përshkruani dy format kryesore të kapitalizmit: kapitalizmin liberal-meritokratik amerikan dhe kapitalizmin shtetëror të Kinës. Cila është më e përshtatshme për zgjidhjen e problemit të rritjes së pabarazisë?

Në të dy vendet, pabarazia është rritur gjatë 20 viteve të fundit, në Kinë edhe më shumë sesa në SHBA. Kjo kryesisht për shkak të faktit se Kina po fillon nga një nivel më i ulët dhe hendeku është rritur për shkak të industrializimit të shpejtë dhe urbanizimit. Ky proces nuk është i plotë. Gjithashtu, elitat ekonomike dhe politike janë përzier: sipërmarrësit privatë janë pasuruar shumë, por anëtarësia në parti është akoma shumë e dobishme, veçanërisht - dhe kjo është mjaft interesante - për sipërmarrësit e pasur. Në SHBA, nga ana tjetër, elita ekonomike arrin të blejë një politikë që u shërben interesave të tyre. Në lidhje me ShBA-të, unë jam pak më optimist se politikanët tani po marrin kundërmasa. Në Kinë, lufta kundër korrupsionit, për të cilën qeveria është angazhuar për disa kohë, jep shpresë.

Evropa ka humbur terren nga SHBA dhe Kina. A është rritur modeli social evropian përballë rritjes së konkurrencës midis blloqeve kryesore ekonomike?

Padyshim që është nën presion, për shkak të migrimit, por edhe sepse me hyrjen e Kinës dhe Indisë në sistemin ekonomik global, faktori i punës u dobësua në krahasim me kapitalin. Ekonomikisht, Evropa është më liberale, në kuptimin ekonomik, sesa ishte në vitet 1970, dhe ndikimi i sindikatave ka rënë. Por shteti social është një pjesë thelbësore e botëkuptimit evropian saqë nuk do të braktiset. Dhe kjo është diçka e mirë.

Afrika rrezikon të mbetet mbrapa ekonomikisht si rezultat i pandemisë. Çfarë do të thotë kjo për Evropën?

Hendeku i madh i të ardhurave midis brigjeve evropiane dhe afrikane të Mesdheut mund të përcaktojë marrëdhëniet midis dy kontinenteve për një shekull. Ku investon një investitor kur pyetet nëse dëshiron të marrë 1 për qind fitim ose ku merr 10 për qind? Është e njëjta gjë me pagat dhe pagesat. Sigurisht, kjo është arsyeja pse njerëzit tërhiqen nga Gjermania, Franca ose Suedia, ku ata mund të fitojnë shumë herë më shumë sesa marrin në Afrikë. Ky mbetet faktor nxitës i migrimit. Evropa duhet të ketë interesin më të madh në përmirësimin e situatës në Afrikë.

Cila do të ishte mënyra më e mirë?

BE-ja duhet të promovojë investimet në Afrikë dhe të bashkëpunojë më ngushtë me Kinën. Në vend të kësaj, ajo e ka bërë veten peng të Turqisë për sa i përket politikës së refugjatëve.

Evropa nuk duhet t’ia lërë kontinentin afrikan vetëm Kinës?

Kina nuk është shfrytëzuesi neo-kolonial që shumë në Perëndim e shohin si të tillë. Përkundrazi. Përfshirja e Kinës ka nxitur rritjen në shumë vende afrikane. Edhe evropianët përfitojnë nga kjo.

/ Përkthyer nga versioni në anglisht i Der Spiegel /