Kosova dhe Tajvani, një aleancë e mundshme

Askund Uashingtoni nuk vlerësohet më shumë se sa në vendin e vogël ballkanik të Kosovës. Në bulevardin “Bill Clinton” në Prishtinë, kryeqyteti i Kosovës, një statujë e ish-presidentit të SHBA-së përshëndet me dorë kalimtarët. Sekretarja e Shtetit gjatë mandatit të Klintonit, Madeleine Albright – e cila në vitin 1999 nxiti ndërhyrjen e SHBA-së kundër Serbisë në Luftën e Kosovës – nderohet me një shesh të vogël dhe bust pranë qendrës së qytetit të Prishtinës.

Por kjo dashuri po lëkundet. Më 23 prill, Kosova mbajti zgjedhjet në katër komuna me shumicë serbe në veri të vendit. Refuzimi i Prishtinës për të adresuar thirrjet për autonomi më të madhe në këto komuna çoi në bojkotin serb të zgjedhjeve, duke e lënë pjesëmarrjen në rreth 3.5 për qind. Të pakundërshtuar, kandidatët shqiptarë u votuan. Protestat e dhunshme pasuan në fund të majit, kur këta kandidatë drejtimin e komunave. Protestuesit serbë sulmuan policinë kosovare dhe paqeruajtësit e NATO-s, dhjetëra u plagosën nga secila palë. Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, i cilësoi protestuesit si “milici fashiste” dhe fajësoi Serbinë dhe presidentin e saj populist, Aleksandar Vuçiç, për orkestrimin e bojkotit dhe trazirave.

Si rezultat i pakënaqësisë me mënyrën si e trajtoi situatën Kurti, Uashingtoni mori një sërë masash ndëshkuese, duke përfshirë përjashtimin e Kosovës nga Defender 23, stërvitja më e madhe ajrore që NATO ka mbajtur ndonjëherë, e cila u zhvillua për dy muaj pas zgjedhjeve. U raportua për një ngrirje të përkohshme të diplomacisë nga Uashingtoni dhe ambasadori i SHBA-së në Prishtinë, Jeffrey Hovenier, paralajmëroi se entuziazmi për mbështetjen e anëtarësimit të Kosovës në NATO dhe Kombet e Bashkuara ishte zbehur.

Duke parë me shqetësim Tajvanin, shkëmbimet e të cilit me Kosovën në vitet e fundit janë lehtësuar nga Uashingtoni – një kampion i këtyre dy vendeve të vogla, të margjinalizuara ndërkombëtarisht, zyrtarët dhe ekspertët e tregtisë së Tajvanit i shohin vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore (EQL) si një portë për në Bashkimin Evropian dhe shpresojnë të kultivojnë lidhje më të thella me rajonin.

Edhe pse Kosova njihet nga më shumë se gjysma e 193 anëtarëve të Kombeve të Bashkuara dhe Tajvani gëzon marrëdhënie të plota diplomatike me vetëm 13 shtete sovrane, të dyja vendet kanë parë akses në OKB dhe organizata të tjera ndërkombëtare të bllokuara nga fqinjët armiqësorë dhe më të fuqishëm. Këto dy vende më të mëdha—Serbia dhe Kina—e mohojnë de fakto pavarësinë e fqinjëve të tyre më të vegjël. Deklaratat e Serbisë për Kosovën mund të jenë një pikë më poshtë armiqësisë së Kinës ndaj Tajvanit, por mbiemra të tillë si "të patjetërsueshëm" dhe "integral" në mënyrë rutinore i paraprijnë pretendimeve për sovranitet në retorikën e përdorur nga Pekini dhe Beogradi.

Mbështetja për Tajvanin është rritur midis vendeve të EQL-së në vitet e fundit. Në mënyrë të veçantë, Republika Çeke dhe Lituania janë shprehur hapur në favor të Taipeit, dhe ky i fundit i nënshtrohet detyrimit ekonomik kinez për problemet e tij. Ballkani Perëndimor mund të duket periferik për ambiciet e Tajvanit, por pakënaqësia në rritje me praninë e Kinës atje ka krijuar njëfarë bindjeje për një mundësi që, me mbështetjen e Uashingtonit, Taipei do të shpresojë ta përdorë.

"Vendet e Europës Qendrore dhe Lindore treguan interes në momentin e duhur," tha Marc Cheng, drejtori ekzekutiv i Qendrës së BE-së në Tajvan, pjesë e një rrjeti ndërkombëtar institucionesh me bazë universitare të financuar nga Komisioni Evropian. Cheng citon "diplomacinë e maskave" të Tajvanit – rasti i dhurimit të miliona maskave nga Taipei në Evropë, në këmbim të të cilave mori dhjetëra mijëra vaksina nga Lituania dhe Sllovakia - si nxitës i angazhimit. Kjo lidhet edhe me të parit e Ballkanit si kufiri i fundit në Evropë. “Tregjet në zhvillim janë gjithmonë një mundësi”, tha Cheng për Foreign Policy. “Kështu që ka kuptim që Tajvani ka filluar të zhvendosë fokusin e tij drejt lindjes në Ballkan pas disa vitesh angazhimi me më shumë vende të Europës Qendrore.”

Presidenti shqiptar Edi Rama e kapi humorin e momentit mes vendeve të EQL-së në shkurt kur foli për përfitime "zero" për vendin e tij nga blloku bashkëpunues midis Kinës dhe këtyre vendeve. E quajtur më parë 17+1, iniciativa ishte gjoja përpjekja e Pekinit për të promovuar bashkëpunimin në infrastrukturë, tregti dhe investime nën iniciativën Belt&Road. Lituania u tërhoq nga 17+1 në maj 2021, ndërsa një vit më vonë shembullin e saj e ndoqën edhe Letonia dhe Estonia, duke e ulur iniciativën në 14+1. Të tre vendet dhanë si arsye për vendimin respektimin e të drejtave të njeriut dhe "rendin ndërkombëtar të bazuar në rregulla".

Pas një takimi me Sekretarin amerikan të Shtetit, Antony Blinken, në maj, gjatë të cilit u diskutuan shqetësimet e SHBA-së për ndikimin kinez në vendet e Evropës Qendore dhe Lindore, ministri i Jashtëm çek Jan Lipavsky deklaroi se 14+1 nuk kishte "as thelb dhe as të ardhme". Ai theksoi përkushtimin e Pragës për një "kornizë evropiane" dhe lidhje të ngushta me Uashingtonin, një temë e përsëritur midis vendeve të EQL-së sa herë diskutohet nisma. 14+1 tani shihet gjerësisht si pjesë e një strategjie "përça dhe sundo" që synon të krijojë një pykë midis vendeve të Europës Qendrore dhe Lindore dhe Perëndimit.

Në Ballkan, zhgënjimet me projektet e infrastrukturës publike nën 14+1 përfshijnë afate të humbura, spirale shpenzimesh (dhe, rrjedhimisht, borxhe nga huatë kineze) dhe punë të dobët. Ngurrimi i Kinës për të përdorur punën vendase ose për të dhënë akses në tregjet kineze ka shkaktuar gjithashtu probleme. Premtimet e pambajtura, mungesa e transparencës dhe përfitimet e pakta të prekshme kanë bërë që shumë liderë në rajon të arrijnë në përfundimin se nisma është pak më shumë se një përpjekje e Pekinit për të ushtruar ndikim në mënyrë të butë.

Shqetësime të tilla u shfaqën në vendimin e shumicës së vendeve të Ballkanit për t'iu bashkuar nismës "Rrjeti i pastër" i nisur nga administrata e ish-presidentit të SHBA Donald Trump në vitin 2020. Ky program synon "ndërhyrjet nga aktorë keqdashës, si Partia Komuniste Kineze" duke parandaluar përfshirjen të kompanive si Huawei dhe ZTE në rrjetet 5G. “Fillimisht, kishte një angazhim të madh nga Kina, kështu që vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore prisnin se mund të fitonin infrastrukturë, rritje ekonomike dhe zgjerim të aksesit në treg në Kinë,” tha Cheng. “Por rezultati ishin fjalë boshe. Dhe tani është e lehtë të shihet se imazhi i Kinës në rajon nuk është më një beninje.”

*Gazetar në Tajvan

/ Foreign Policy /