Në botën e infomaniakëve smartfone është një rozario*

Sjellim më poshtë të përkthyer shqip një intervistë të filozofit gjermano-korean, Byung-Chul Han, dhënë për “El Pais” për arsye se ajo merr tema të kohës sonë, por që janë të pakohshme. Dixhitalizimi, lidhja organike, thuajse psiko-gjymtyrore e jona me pajisjet info-teknologjike si smartfone, afirmojë të vërtetën e njohur të varësisë së njeriut nga teknologjia. E cila nëse revolucionarizon shoqërinë e bën atë edhe më konservatore ndaj saj për shkak të frikës nga paaftësia për ta kontrolluar.

Kjo po ndodh sot edhe me teknolgjinë e informacionit dhe komunikimit që ka de-materializuar objektin e konsumit tonë kryesor, i cili është informacioni. Të dhënat. Ne jemi infomaniakë, thotë filozofi korean, por duke sugjeruar si zgjidhje një lloj versioni të së majtës që gjen rremba idologjike tek ekologjia, solidariteti dhe për befasi te një rithemelim të raportit tonë me botën.

E ardhmja që pritet të shpërthejë nga mundësitë e reja, shihet me frikë, por si përherë pasiguria tek ajo, te teknologjia, është mosbesim te njeriu. Në rastin e filozofit korean ne shohim edhe një distanim etik ndaj kapitalizmit të cilit i është shpallur luftë finale në kulmin e suksesit të vet. Sepse tek etika po kërkohet edhe këmbëza e likujdimit të tij: tanimë flitet për një sistem joshës, ngasës, që e ka kthyer dominimin si perceptim të lirisë.

***

Intervistoi: Sergio C. Fanjul 

Si është e mundur që në një botë të obsesionuar me hiperprodhimin dhe hiperkonsumin, në të njëjtën kohë objektet po zhduken dhe ne po ecim drejt një bote të jo-sendeve?

Ka padyshim një hiperinfalcion të objekteve, që do të thotë se ato janë kudo. Megjithatë, këto janë objekte një përdorimëshe me të cilët nuk mund të lidhemi realisht. Sot ne jemi të obsesionuar me jo-sendet, por me informacionin dhe të dhënat, që do të thotë , jo-sendet. Sot ne jemi të gjithë infomaniakë. Ne kemi sot deri edhe konceptin e datasexuals(njerëz që në mënyrë obsessive mbledhin dhe ndajnë informacion rreth jetëve të tyre personale).

Në këtë botë që ju përshkruani, e hiperkonsumit ku marrëdhëniet kanë humbur, pse është e rëndësishme që të ketë objekte që duam dhe të krijojmë rituale?

Këto gjëra janë një strukturë mbështetëse që siguron paqen e mendjes në jetë. Sot, kjo është shpesh e eklipsuar nga informacioni. Smartfoni nuk është një send, një gjë. Ai prodhon dhe proceson informacion dhe informacioni na jep të kundërtën e paqes së mendjes. Ai jeton përmes stimulit të surprizës dhe zhytjes sonë në vorbullën e lajmeve. Ritualet i japin jetës  një farë stabiliteti. Pandemia ka shkatërruar këto struktura të përkohshme. Mbani pararasysh punën në distancë. Kur koha humbet strukturat e veta, atëherë zë vend depresioni.

Në librin tuaj, ju deklaroni se në një botë dixhitale ne do të bëhemi “homo ludens”, të përqendruar në të luajturin më shumë sesa te puna. Por duke patur parasysh pasigurinë e tregut të punës, do të jemi ne në gjendje të aderojmë në atë lloj jete?

Unë kam folur për papunësinë dixhitale. Dixhitalizimi do të çojë në papunësi masive dhe kjo do të përfaqësojë një problem shumë serioz në të ardhmen. A do të konsistojë e ardhmja e njeriut te të ardhurat bazike dhe lojëra kompjuterike? Ky është një pikëvështrim shkurajues. Në librin e tij “Panem et circenses”(apo Bukë dhe Cirk) poeti roma Juvenal i referohet shoqërisë romake ku veprimi politik nuk është i mundur. Njerëzit mbahen të lumtur me ushqim falas dhe argëtim. Dominimi total vjen kur shoqëria është e angazhuar vetëm në të luajtur. Shfaqja e fundit koreane e Netflix, Squid Game, vë theksin pikërisht këtu.

Në cilën mënyrë?

Karakteret janë në borxh dhe bien dakord të luajnë këtë lojë vdekjeprurëse që premton fitime shumë të mëdha. Squid game përfaqëson një aspekt qendror të kapitalizmit në një formë ekstreme. Filozofi gjerman Ëalter Benjamin ka thënë se kapitalizmi përfaqëson rastin e parë të një kulti që nuk kërkon sakrificë, porn a vendos ne në borxh. Në ditët e para të dixhitalizimit, njerëzit ëndërronin se puna do të zëvendësohej nga të lozurit. Në realitet, kapitalizmi dixhital shfrytëzon  në mënyrë ta pamëshirshme dëshirën e njeriut për të luajtur. Shihni mediat sociale, që në mënyrë që të qëllimshme inkorporojnë element lojërash për të krijuar varësi te përdoruesit.

Në fakt, smartfonët premtonin një farë lirie…por a nuk jemi ne të burgosurit e tyre?

Smartfoni sot, ose është një vend pune, ose një rrëfimtore dixhitale. Çdo pajisje dhe çdo teknikë e dominimit, gjeneron toteme që përdoren për nënshtrim. Kështu fuqizohet dominimi. Smartfoni është objekt kulti I dominimit dixhital. Si një pajisje nënshtruese, ai vepron si një rozario dhe rruazat e saj; ndaj edhe e mbajmë në mënyrë të vazhdueshme në dorë një smartfon. Opsioni “Like” është një “amin” dixhital. Ne vazhdojmë të rrëfehemi. Ne zhvishemi duke zgjedhur, por nuk kërkojmë për falje: në fakt ne kërkojmë vëmendje.

Disa druhen se Interneti i Gjërave do të thotë se një ditë objektet do të rebelohen kundër qenieve njerëzore.

Jo tamam kështu. Shtëpia e automatizuar(smart home) e objekteve të ndërlidhur, përfaqëson një burg dixhital. Krevati smart që ka sensorë e zgjeron mbikëqyrjen deri edhe gjatë gjumit. Mbikëqyrja po imponohet përherë e më shumë dhe fshehurazi në jetën e përditshme sikur të ishte gjëja e duhur për t’u bërë. Sendet dixhitale po provohen të jenë informatorë efikasë që na monitorojnë dhe kontrollojnë vazhdimisht.

Ju keni përshkruar sesi puna po bëhet më shumë si lojë dhe media sociale, paradoksalisht na bën të ndihemi më të lirë. Kapitalizmi na josh. A ia ka dalë sistemi të na dominojë në një mënyrë të tillë që kjo gjë na pëlqen?

Vetëm një regjim represiv provokon rezistencë. Në të kundërt, regjimi neoliberal, që nuk e shtyp lirinë, por e shfrytëzon atë, nuk has ndonjë rezistencë. Nuk është represiv, por joshës. Dominimi bëhet i plotë në momenin që e përfaqëson veten si Liri.

Pse e përditshmja në vendet perëndimore duket kaq e bukur, e hiperprojektuar dhe optimiste, pavarësisht rritjes së pasigurisë dhe pabarazisë? Pse nuk i shëmbëllen ajo një filmi distopik apo kiberpank(me narrativë konfliktet e së ardhmes ku përfshihet edhe inteligjenca artificiale)?

Romani i Oruellit, “1984” është bërë së fundmi një bestseller global. Njerëzit ndjejnë se diçka është gabim në zonën tonë të rehatisë dixhitale. Por shoqëria jonë është më tepër si ajo e përshkruar nga Aldous Huxley në “Më e mira e botëve”(sjellim këtu titullin e një përkthimi shqip të Brave New World). Në “1984” njerëzit kontrollohen nga kërcënimi I lëndimit. Në “Më e mira e botëve” ata kontrollohen përmes administrimit të kënqësisë. Shteti shpërndan një drogë të quajtur “soma” që të bëjë çdokënd të lumtur. Kjo është e ardhmja jonë.

Ju sugjeroni se inteligjenca artificiale apo Big Data nuk janë forma të pabesueshme të dijes siç promovohen, por më tepër “rudimentare”. Pse kështu?

Big Data është vetëm një formë shumë primitive e Dijes, saktësisht bashkërelacionaliteti: nëse ndodh A, atëherë ndodh edhe B. Nuk ka kuptim. Inteligjenca artificiale nuk mendon, ajo nuk bëhet me mornica. Shkrimtari dhe matematikani francez, Blaise Paskal ka thënë se: “Të gjitha problemet e njerëzimit burojnë nga paaftësia e njeriut që të ulet qetësisht, vetëm në një dhomë”.

Ne jetojmë një kult të prodhimit, edhe gjatë asaj që ne e quajmë kohë e “lirë”. Ju e quani, me shumë sukses, si shoqëri e ezaururar – burnout society. A duhet që rimëkëmbja e vetë kohës sonë të vendoset si një objektiv politik? Ekzistenca njerëzore sot është e absorbuar tërësisht nga aktiviteti. Kjo e bën atë plotësisht të shfrytëzueshme. Inaktiviteti rishfaqet në sistemin kapitalist të dominimit si inkorporim të diçkaje të jashtme. Quhet kohë e lirë dhe teksa shërben për rimbëkëmbjen nga puna, mbetet e lidhur me të. Ne kemi nevojë për një politikë të inaktivitetit. Kjo mund të shërbejë për të çliruar kohën nga detyrimet e prodhimit dhe e bën kohën e lirë, realisht të mundshme.

Si do ta pajtonit një shoqëri që përpiqet të na homogjenizojë me dëshirën në rritje të njerëzve për të qenë të ndryshëm nga të tjerët, për të qenë në një lloj mënyre, unik?

Sot çdokush dëshiron të jetë autentik, çka është, e ndryshme nga të tjerët. Ne po e krahasojmë veten në mënyrë konstante me të tjerët. Është pikërisht ky krahasim që na bën të gjithë njësoj. Me fjalë të tjera: detyrimi për të qenë autentik çon në ferrin e njëjtësisë(sameness).

Kemi nevojë për më shumë heshtje, më shumë vullnet për të dëgjuar të tjerët?

Ne kemi nevojë që informacioni të pushojë. Përndryshe truri ynë do të shpërthejë. Sot ne perceptojmë botën përmes informacionit. Pikërisht kështu e humbasim përvojën e të qenit të pranishëm. Ne po shkëputemi përherë e më shumë me botën. Ne po humbasim botën. Bota  është më tepër sesa informacioni dhe ekrani është një përfaqësim i dobët i botës. Ne rrotullohemi në një rreth përreth vetes. Smartfoni kontribuon vendosmërisht në këtë perceptim të varfër të botës. Një simptomë themelore e depresionit është mungesa e botës.

Depresioni është një ndër problemet më alarmuese shëndetësore me të cilin përballemi sot. Si funksionon kjo “mungesë e botës”?

Kur jemi në depresion ne humbasim marrëdhënien tonë me botën, me tjetrin. Ne mbytemi në një ego të shpërhapur. Mendoj se dixhitalizimi dhe smartfoni na bën të depresuar. Ka histori të dentistëve që thonë se pacientët e tyre kapen pas smartfonit kur një trajtim është i dhimbshëm. Pse e bëjnë këtë? 

Falë smartfonit unë jam i vetëdijshëm për veten. Më ndihmon të jem i sigurtë se jam gjallë, se ekzistoj. Kjo është arsyeja pse kapem pas celularit në situate si trajtimi dentar. Unë kujtoj si fëmijë që mbaja dorën e nënës time në klinikën e dentistit. Sot nëna nuk do t’i ofronte fëmijës dorën e saj, por një cellular. Mbështetja nuk vjen nga të tjerët, por nga vetja. Kjo na bën të sëmurë. Ne duhet ta shërojmë tjetrin.

Sipas filozofit Frederic Jameson, është më e lehtë të imagjinosh fundin e botës sesa fundin e kapitalizmit. A mund të skiconi disa forma të të post-kapitalizmit, tani që duket se është në perëndim?

Kapitalizmi i përgjigjet me të vërtetë strukturave instinctive të njeriut. Por njeru nuk është vetëm një qenie instinctive. Ne duhet të zbusim, civilizojmë dhe humanizojmë kapitalizmin. Kjo është e mundshme. Ekonomia e tregut social është një demonstrim i saj. Por ekonomia jonë po hyn në një erë të re, erën e qëndrueshmërisë.

Ju keni marrë doktoraturën tuaj me një tezë mbi filozofin gjerman, Martin Heidegger, që hulumtoi format më abstrakte të mendimit dhe tekstet e të cilit janë shumë të errëta për njeriun e thjeshtë. E megjithatë ju ia dolët të aplikoni mendimin abstrakt në çështje të cilat mund t’i përjetojë kushdo. A duhet që filozofia të merret më shumë me një botën reale?

Filozofi frëng, Michel Foucault e përkufizon filozofinë si një lloj të gazetarisë radikale dhe e konsideronte veten si një gazetar. Filozofët duhet të shqetësohen me të sotmen, me çështjet e tanishme. Në këtë, unë ndjek Foucault. Përpiqem të interpretoj të sotmen në mendimet e mia. Janë pikërisht këto mendime që na bëjnë të lirë.

Përkthimi, titulli dhe hyrja: Skerdilajd Zaimi