Zgjedhjet e 25 qershorit, elektorati i partive dhe efekti i sistemit

Në këtë analizë do të shqyrtoj efektin e metodës së konvertimit të votave në mandate dhe mandatet e sigurta që subjektet do ti siguronin vetëm, në bazë të përqindjeve të tyre në çdo qark(në mënyrë të pavarur nga subjektet e tjera), si dhe mandatet që kanë  varësi me subjektet e tjera (pra nga konfiguracioni i tyre në këto zgjedhje – 18 parti në çdo qark).

1. Efekti i metodës.

Në rezultatin paraprak të zgjedhjeve të 25 qershorit, PS ka fituar 74 mandate, PD ka fituar 43 mandate, LSI ka fituar 19, PDIU  ka  fituar 3  mandate  dhe  PSD (përmes  kandidatit  Tom Doshi) ka  siguruar  një  mandat  deputeti.

Kontributi i popullsisë në këto zgjedhje është rezultati në vota për çdo parti politike (në çdo qendër votimi) , madje  edhe  numri i popullsisë nëpër qarqe, sepse ndarja e mandateve për qarqet bëhet në raport me popullsinë e qarqeve.  Procedura  për  të  konvertuar në mandate kontributin e popullsisë në zgjedhje, përshkruhet  detajisht në nenin 64 të kushtetutës dhe në nenet  74, 75, 162  dhe  163  të  kodit  zgjedhor. Gjatë procesit të konvertimit të numrave (njerëz  apo  vota),  formulat  e  proporcionalit  (Hamilton – neni 75  i kodit  zgjedhor për  shpërndarjen  e  mandateve  sipas  qarqeve, D’Hondt – neni  162  i  kodit  zgjedhor  dhe  Saint Lague – neni  163 i  kodit  zgjedhor) bëjnë rrumbullakimet e kuotave ekzakte (numrit  ekzakt të mandateve) në numra të  plotë, më të përafërt me kuotat ekzakte. Gjatë rrumbullakimit një numër votash bëhet inefektiv dhe kjo kthehet në favor apo disfavor për subjektet politike që konkurojnë në zgjedhje.  

P.sh,  gara  PD-PS në Shkodër rrumbullakonte kuotat  ekzakte  PD-4.23, PS-4.07  në  PD-5 mandate, PS-4 mandate duke i nxjerrë pa efekt subjektit PS mbi 12 000 vota {që do  të  thotë  se  të  gjithë  votuesit  e  PS  nga  qyteti  i  Shkodrës  (10736  gjithsejt) mund të mos kishin dalë në votime dhe prapë mandatet në Shkodër nuk do kishin ndryshuar për asnjë subjekt}. Gara në Korçë rrumbullakonte kuotën ekzakte për LSI nga 1.72 në 1 mandat duke i bërë pa efekt mbi 10 480 vota {shumë  më  tepër se të gjitha votat e LSI në bashkinë e Korçës që ishin 5559}.

Vlen të përmendet që metoda D’Hondt i dha PS-së 74  mandate (ose 73 mandate, n.q.s eventualisht në rezultatin final PDIU rikuperon ato pak vota {më pak  se 100 për të kaluar pragun elektoral në qarkun e Tiranës}, kurse po të ishte përdorur metoda Saint  Lague në nenin 162 të Kodit Zgjedhor PS do  kishte 71 mandate (ose edhe 70 mandate, në varësi të PDIU-së në Tiranë). Kjo e relativizon pak numrin 74 i pasojë e vullnetit të zgjedhësve.

Tani, në grafikun e mëposhtëm do shohim se sa efekt kanë patur procedurat e paraqitura tek nenet e kushtetutës dhe kodit zgjedhor, tek vota e zgjedhësve në shpërndarjen e mandateve në total, për secilin subjekt politik. Pra, bëhet fjalë se sa (në çfarë  mase), rrumbullakimet (formulat e proporcionalit), kryesisht dhe pragjet elektorale nëpër qarqe, kanë neglizhuar vota dhe çfarë devijimi kanë patur këto “gabime të pashmangshme” të sistemit në shpërndarjen e mandateve për partitë.  

Vlen të theksohet që tek kuotat ekzakte çdo votë e vlefshme ka ndikim, kurse tek numri i mandateve, shumë vota mund të jenë pa efekt nga aplikimi i procedurës së konvertimit të votave në mandate. E thënë ndryshe: po t’i shtohet një  subjekti një votë, kolona blu e ndjen lëvizjen, kurse kolona e kuqe e mandateve nuk e ndjen edhe lëvizjen e mijëra votave.

Kështu, mund të konstatojmë që rrumbullakimet dhe pragu elektoral i dhanë  PS-së  6  mandate, duke e bërë fituese absolute e zgjedhjeve të 25  qershorit.  Sikur të kishte patur pak më tepër vota në qarqet Shkodër, Kukës, Berat dhe Vlorë {gjë që do të  ndikonte me më pak se 0.5 në kuotat ekzakte}, PS mund të merrte plot 78 deputetë nga efekti i ndihmës së sistemit, pra afër 10 mandate.

2. Mandatet  e  sigurta  dhe  efekti  i  konfiguracionit  të  partive.

Tek tabelat e mëposhtme, del në pah efekti i konfiguracionit të subjekteve politike në zgjedhje, tek shpërndarja e mandateve.

Në  kolonat  -1M  dhe  +1M,  paraqitet  se çfarë  lëvizje  në  përqindje,  i  rrezikon  apo  i  siguron,  edhe  një  mandat  subjektit.  P.sh. nga  tabela  për  qarkun  e  Dibrës, PS-ja  ka  2  mandate  të  sigurta, në  bazë  të  përqindjes  së  votave  të  saja,  kurse  për  të siguruar  mandatin  e  tretë (në  mënyrë  të  pavarur  nga  të  tjerët)  do  i  duhej   një  rritje  prej  8.4%  dhe  për  ta nxjerrë  nga  siguria  mandatin  e  dytë  do  i  mjaftonte  një  rënie  prej  5.9%. 

Gjithashtu  për  subjektin  PS  nga  tabela  vërejmë që,  në  bazë  të  përqindjeve  të  votave  të  vlefshme nëpër  qarqe,  i  kishte  të  sigurta  67  mandate.  Në Gjirokastër  -0.26%  mund  të  rrezikonte  mandatin  e  tretë  por  nga  fakti  që  partite  e  tjera  konkuronin  më  vete, ky  rrezik  largohet  disi. Kurse  për  PDIU  në  Tiranë, përqindja  i  siguron  një  mandat  të  cilin  ia  heq  pragu  3%  i  votave  të  vlefshme {i vetmi rast}.

Nga  tabelat  mund  të  konkludohet: 

PD  ka  përfituar  nga  një mandat  (nga konfiguracioni i subjekteve në zgjedhje) në qarqet Shkodër, Kukës, Tiranë,  Korçë dhe Vlorë.

PS  ka  përfituar  nga një mandat (nga  konfiguracioni i subjekteve në zgjedhje) në qarqet Durrës, Korçë, Elbasan, Fier dhe  Vlorë , kurse në Tiranë përfitoi dy mandate.

LSI  ka përfituar nga një mandat (nga konfiguracioni i subjekteve në zgjedhje) në qarqet Tiranë, Fier dhe Berat.

 Kurse subjektet PDIU dhe PSD i kishin të sigurta mandatet e tyre, madje PDIU-në e penalizon pragu në Tiranë dhe aspak formula D’Hondt së bashku me konfiguracionin e subjekteve të tjera në zgjedhje.