"Vrit indianin, shpëto njeriun!" Genocidi Arsimor mbi indigjenët
Mes viteve 1890-1978, në Shkollën Rezidenciale Indiane në Kamloops në provincën kanadeze të British Columbia, mijëra fëmijëve indigjenë u mësohej ‘të harronin’. Të ndarë nga familjet e tyre, këta fëmijë detyroheshin të harronin gjuhët e tyre, identitetet dhe kulturat. Përmes ndarjes dhe të harruarit, kolonët dhe mësuesit besonin se jo vetëm po ndihmonin këta fëmijë indigjenë, por edhe vetë kombin. Kanadaja do të përparonte, shpresonin kolonët, nëse fëmijët indigjenë – vendas – do të mund të bëheshin edhe më të ngjashëm me të bardhët.
Në vitin 1890, ky kurrikulum i harresës mësohej me detyrim në disa klasa me mure druri dhe konvikte që përfshinin Shkollën Rezidenciale Indiane në Kamloops. Por në fillim të shekullit të 20-të institucioni u zgjerua me ndërtimin e një kompleksi ndërtesash me tullë të kuqe për të akomoduar edhe më shumë studentë. Në çdo vit të viteve ’50, regjistrimi total në ‘shkollë’ kalonte 500 fëmijë indigjenë çka e bënte atë institucionin më të madh të këtij lloji në Kanada. Sot, godinat tullëkuqe qëndrojnë ende në këmbë mbi Tk’emlúps te Secwépemc - Toka e parë e kombit. Mund të shohësh ende përmes xhamave të dritareve klasën e vjetër dhe hollet. Mund të ecësh shtegut, drejt sheshit ku dikur ishte pemishtja, apo bregut të lumit të afërt. Dhe ke rastin të qëndrosh para varreve të 215 fëmijëve që vdiqën pikërisht këtu, në Shkollën Rezidenciale Indiane në Kamloops. Disa prej tyre nuk e arritën ditëlindjen e tyre të katërt. “Shkollën” e Kamloops dhe varret e saj të paemër, mund t’i quash si një pjesë të izoluar dhe brengosëse të historisë kanadeze, prej së cilës ne jemi larguar. Por kjo është një gënjeshtër. Ato 215 varre janë pjesë e një projekti shumë më të gjerë që vazhdon edhe sot.
Kur sitet e varrimit në Kamloops u identifikuan me ndihmën e radarit penetrues në tokë, në maj të vitit 2021, lajmi i ‘zbulimit’ u përhap përmes mediave ndërkombëtare. Nisën të përhapen po ashtu edhe rrëfimet e ish-studentëve dhe pjesëtarëve të komunitetit indigjen dhe shumë shpejt u bë e qartë për një pjesë të botës se ‘zbulimi’ ishte në të vërtetë një konfirmim i asaj që indigjenët kishin njohur në Kanada me breza. Siç e shpjegon Rosanne Casimir, shefja(Kúkpi7) i Tk’emlúps te Secwépemc, kërkimi i trupave ishte një përpjekje e qëllimshme për të vërtetuar një diçka të njohur:
Ne e denim në komunitetin tonë të cilën ishim në gjendje ta verifikonim. Për aq sa dinim, këta fëmijë të humbjr janë vdekje të padokumëntuara…Disa ishin vetëm 3 vjeç. Ne kërkuam një rrugë për të konfirmuar duke ditur respektin dhe dashurinë tonë më të thellë për ata fëmijë të humbur dhe familjet e tyre, duke kuptuar se Tk’emlúps te Secwépemc është vendi i fundit i prehjes për ta
Dëshmitë e të mbijetuarve dhe pasardhësve të tyre u pritën me shprehje shoku dhe mosbesimi nga kolonët kanadezë: si mundet të kishte ndodhur një gjë e tillë? Pse nuk dinim asgjë për këtë gjë? Mirëpo kjo nuk ishte sekret. Ishte e disponueshme publikisht në të dhënat e institucioneve; ajo gjendej në dëshmitë e indigjenëve dhe ishte në raportet e shekullit të 20-të përpiluar nga zyrtarë të qeverisë.
Ne nuk zgjodhëm thjesht të harronim, ne morëm pjesë në një projekt të madh të të harruarit
Përgjatë dekadës së kaluar kam gjetur çfarë kam mundur – si një psikolog britanik i bardhë me një interes të vazhdueshëm në arsim dhe drejtësinë sociale – rreth këtij të Harruari dhe përpjekjeve të bëra për të asimiluar me forcë indigjenët përmes “shkollimit” rezidencial. Jam shumë mirënjohës ndaj indigjenëve të Kanadasë dhe gjetkë që kanë ndarë bujarisht me mua përgjatë viteve, përvojat dhe historitë e tyre. Shumë shpesh, këshilla e tyre e ndarjes për mua ishte diçka që shkonte mes rreshtave si:
“Duhet të edukosh njerëzit e tu për këtë”.
Po, unë kam qenë i nderuar dhe i privilegjuar që indigjenë, të mbijetuar të sistemeve “arsimore” dhe pasardhës të tyre, kanë ndarë përvojën dhe perspektivën e tyre me mua. Por të dëgjosh drejtpërdrejt të vërtetën nuk është e vetmja mënyrë për europianët dhe kolonët që të mësojnë dhe kujtojnë. Të dhënat janë aty, mbushur me historitë e atyre që u lanë të mbyen në vazhdën e kolonizimit. Ndaj, çfarë na thotë kjo për “shokun” tonë në dukje? Çfarë kuptimi ka në të vërtetë “befasimi” ynë?
Këto pyetje bëhen edhe më të pashmangshme kur ne pranojmë se abuzimet nuk kanë ndodhur vetëm në të shkuarën e largët dhe vagullt. Merrni prasysh këtë dëshmi të Willie Sport të viti 1998, që ishte një student në vitet ’30 në Shkollën Rezidenciale Indiane në Alberni, në British Columbia:
Fola në gjuhën indiane përpara At Pitts, primari i shkollës Alberni. Ai tha: “Po flisje indiançe?” Përpara se të përgjigjesha, ai më uli pantallonat dhe më fshikulloi të pasmet deri sa u lodh. Kur lëviza, ma vuri kokën mes gjunjëve dhe më goditi edhe më rëndë. Ai përdorte një rrip të trashë transmisioni, që e kishte marrë nga një makinë.
Ky Primari Pitts përpiqej të na vriste. Ai nuk do t’u thoshte prindërve se fëmijët e tyre ishin sëmurë dhe se ata fëmijë do të vdisnin, aty, në atë shkollë. Plani ishte të vriste sa më shumë indianë të mundnin, kështu që Pitts nuk u tha kurrë familjeve se fëmijët e tyre kishin tuberkuloz. U sëmura me tuberkuloz dhe Pitts nuk i tha kurrë njeriu. Po ligshtohesha përditë e më shumë dhe do të kisha vdekur aty me të gjithë të tjerët, por babai im e mori vesh dhe më hoqi nga shkolla. Nëse ai nuk do të kishte ardhur, sot unë do të isha i vdekur
Pati abuzime të shumta edhe gjatë shekullit të 20-të po ashtu. Zbulimi i siteve të varrimeve në Kamloops dhe “shoku” që pasoi te kolonët kanadezë, tregon se të harruarit – në formën e të pamësuarit, fshehjes, apo mashtrimit – është një pjesë integrale e sistemit vetë që i vrau ata fëmijë dhe i fshiu ata nga kujtesa e kolonëve.
Të harruarit nuk është diçka e re. Është pjesë dhe përbërës i projektit kolonial europian. Ai mundëson sipërmarrje të tilla si “zbulimi” dhe “pretendimi” i territoreve, kasaphanën fizike të popullsive indigjene dhe përpjekjet për të asimiluar me forcë indigjenët, duke izoluar fëmijët e tyre në institucione rezidenciale. Megjithatë edhe mashtrimi është përdorur kundër popullsive europiane – të harruarit që shkon krahas asimilimit me forcë ecën paralel. Kur kornizat e shpronësimit nguliten në sistemet arsimore, sociale dhe politike, shtetet kolonizatore mund të detyrojnë qytetarinë e tyre “të harrojë” tmerret e kolonizimit, të mohojë që këto gjëra madje kanë ndodhur dhe të kërkojë agresivisht që të tjerët t’i bashkohen në këtë “amnezi” kolektive të kultivuar qëllimisht. “Të harruarit” e kolonëve nuk është një vrimë në kujtesë. Ai trashëgon një impuls të vjetër: asgjësimi i qëllimtë i sistemeve indigjene të dijes. Është një epistemicid.
Për shekuj, popujt indigjenë në botë kanë njohur rrëmbimin e fëmijëve të tyre, e kanë ditur se një lëndim i madh u është bërë atyre fëmijëve dhe se familjet dhe komunitetet e tjera kanë vuajtur. Nga fundi i viteve ‘1800 në fund të viteve ‘1900, rreth 150 000 Metisë të Kombeve të Para(indigjenëve) dhe fëmijë Inuitë, u izoluan në “shkollat” rezidenciale në Kanada. Thuajse në të njëjtën kohë, fëmijë indigjenë nëpër botë përballeshin me përvoja të ngjashme, përfshirë fëmijët Māori në Zelandën e Re; fëmijët e aborigjenëve dhe ishullorëve në Australi dhe Ishujt e Ngushticës Torres; fëmijët Sámi, Inuit dhe Kven në vendet nordike dhe fëmijët vendas në SHBA, mes të tjerëve. Shumë të mbijetuar kanë përcjellë kujtimet nga këto përvoja dhe pasojat e tyre afatgjata:
– Anders Larsen, një mësues Sámi, duke reflektuar për ditët e tij si student në një “shkollë” rezidenciale në Norvegji më 1870.
– Dennis Banks, lider në Lëvizjen Indiane Amerikane duke përshkruar mbërritjen e tij në Pipestone Indian Boarding Schoool, Minnesota në vitet ‘1940 në serinë e dokumentarëve “Ne do të qëndrojmë”.
– Millicent D, një grua aborigjene, përshkrim i përvojës së saj në jetimoren Motra Kate, Australia Perëndimore në vitet ‘1960, pjesë e raportit “Kthejini në shtëpi”(1997).
Shumica e europianëve dhe kolonëve nuk i kanë kushtuar ndonjë rëndësi përvojës dhe dijenive të dorës së parë të indigjenëve për shkak se këto rrëfime nuk i shërbejnë projektit kolonial. Por disa prej tyre u kushtuan vëmendje dhe u tmerruan. Që në fillim të viteve ‘1920, zyrtarë të qeverisë në Kanada dhe ShBA kishin ngritur shqetësime serioze rreth kushteve tronditëse në “shkollat” dhe dokumentonin statistikisht me besnikëri atë çfarë kishin parë. Një një raport qeveritar të titulluar “Historia e një Krimi Kombëtar”(1922), mjeku kanadez Peter Bryce(që këtu i referohet vetes në vetë të tretë) vërente se:
Për çdo vit deri më 1914 ai shkroi një raport vjetor mbi shëndetin e indianëve, përfshirë në raportin e Departamentit dhe pas udhëzimeve të ministrit lëshuar më 1907 kreu një inspektim të posaçëm të 35 shkollave indiane në provincat e prerive. Ky raport u publikua veçmas; por rekomandimet e përfshira në raport nuk u publikuan asnjëherë dhe publiku nuk di asgjë mbi to. Aty përfshihet një histori e shkurtër e origjinës së shkollave indiane, e kushteve sanitare të shkollave dhe statistikat e shëndetit të nxënësve përgjatë 15 viteve të ekzistencës së tyre. Lidhur me këtë të fundit, raporti deklaron se 24% e të gjithë nxënësve që kishin qenë në shkolla dihej se kishin vdekur, ndërsa një shkollë nga rezerva File Hills që dha të dhëna të plota deri më tani, 75% kishin vdekur në fund të 16 vjetëshit qëkurse shkolla ishte hapur
Statisticieni amerikan Lewis Meriam regjistronte shqetësime të ngjashme në një raport të titulluar “Problemi i Administrimit Indian”(1928):
Vetë vëzhgimi të detyronte të deklaroje ndershmërisht dhe pa ekuivok se ushqimet për kujdesin e fëmijëve indianë në shkollat ishte qartazi i papërshtatshëm…Në shkollat më të këqija, situata është skajshmërisht serioze…Termi “punë e fëmijëve” është përdorur posaçërisht. Puna e fëmijëve siç kryhej në shkollat indiane, besohet se, konstituonte një shkelje të ligjeve për punën e fëmijëve në shumë shtete
Megjithatë, siç vëren Bryce, këto raporte u injoruan apo nuk u publikuan kurrë. Kur ai tentoi të mediatizonte gjetjet e veta, ai u përndoq dhe u detyrua të pensionohej. Strategjitë e fshehjes dhe heshtjes vazhduan. “Shkollat” e fundit rezidenciale për fëmijët indigjenë në Amerikën e Veriut i mbyllën dyert e tyre vetëm mes viteve 1995-1998 – shtatë dekada pas raportimeve të Bryce dhe Meriam.Cilat ishin qëllimet e shpallura pas përhapjes globale të “shkollave” rezidenciale për indigjenët? Dhe pse u shpenzua kaq shumë kohë, para dhe energji në ndërtimin dhe operimin e këtyre sistemeve arsimore? Një nga shpjegimet më të drejtpërdrejta të mendësisë që justifikoi “shkollat” shfaqet në një fjalim të kryeministrit të Kanadasë, john A Macdonald, në Dhomën e Ulët më 1883:
Kur shkolla është mbyllur fëmija jeton me prindërit e tij, që janë egërsira; ai rrethohet nga egërsira dhe ndonëse mund të mësojë të lexojë dhe shkruajë, zakonet dhe edukimi i tij dhe mënyra e të menduarit janë indiane. Ai është thjesht një egërsirë që mund të lexojë dhe shkruajë. Më ka shqetësuar shumë, si kreu i Departamentit, që fëmijët indianë duhet të tërhiqen sa më shumë të jetë e mundur nga ndikimi prindëror dhe e vetmja mënyrë për ta bërë këtë është t’I vendosim ata në qendra edukimi të shkollave industrial ku ata mund të marrin zakonet dhe mënyrat e të menduarit të të bardhëve
Macdonald po përsëriste ide që ishin përhapur dhe nuk ishin kontroverse në atë kohë. Këtyre ideve u bëhej jehonë po ashtu nga Richard H Pratt, një kapiten i ushtrisë amerikane që themeloi Shkollën Industriale Indiane të Calrlisle më 1879 në Pensilvani pasi kishte “shndërruar” 72 të burgosur lufte indigjenë që ishin në përgjegjësi të tij. Më 1892, Prat shpalli një përmbledhje tashmë famëkeqe të filozofisë së tij arsimore:
Një gjeneral i madh ka thënë se i vetmi indian i mirë është një indian i vdekur…Në një kuptim, unë bie dakord me këtë ndjesi, por vetëm në këtë: që gjithë indiani që është në të duhet të vdesë. Vrit indianin në të dhe shpëto njeriun.
Diktumi “vrit indianin, shpëto njeriun”(siç u bë e njohur) u ekspozua si filantropike në atë kohë, për shkak se dukej të shenjonte një tranzicion në dukje progresiv nga politika e vrasjes në atë të “shpëtimit” përmes asimilimit arsimor. Biografi i Pratt e përshkruante atë si “Moisiun e lëkurëkuqve”. Por çfarë është e qartë si në fjalët e Macdonald ashtu edhe të Pratt, janë idetë pas tyre: që njeriu i bardhë e di se çfarë është më e mira për fëmijët indigjenë – e di më mirë sesa familjet dhe komunitetet e tyre – dhe se më e mira është asimilimi, kundër të cilit ndikimi “kontaminues” i familjes, kulturës dhe traditës duhet mbajtur larg. Synimi ishte të aplikoheshin këto ide deri në fund.
Gjatë një seance të një komiteti parlamentar më 1920, zv. superintendenti i Kanadasë për Çështjet Indiane, Duncan Campbell Scott, shpjegonte qëllimin final të shtetit: “Objekti ynë është të vijojmë deri sa të mos mbetet asnjë Indian i vetëm në Kanada që të mos jetë përthithur në trupin politik”.
Sot dikush mund të çuditet se pse ndarja e fëmijëve ndaj familjet dhe kultura e tyre mund të jetë dukur si një ide e mirë kaq afër sa një shekull më parë. Ne harrojmë se këto praktika të ndarjes dhe harresës nuk ishin rastësore, apo aksidente historike. Në të vërtetë, ato ishin shpallur qëllimisht si filantropike dhe progresive. Dhe “shkollat” rezidenciale nuk ishin të vetmet mënyra përmes të cilave këto praktika progresive dhe filantropike të ndarjes dhe ri-edukimit janë zbatuar. Adoptime të detyruara të sistemeve të “kujdesit” – si në “Brezat e Vjedhur” në Australi dhe “Shkëputja e gjashtëdhjetës” në Kanada – tregojnë se ato praktika “progresive” kanë vijuar duke u diversifikuar. Fakti që fëmijët indigjenë janë të përfaqësuar në mënyrë joproporcionale në sistemet e kujdesit në mbarë botën, sugjeron se këto praktika zbatohen edhe sot.
Idetë që udhëzuan “shkollat” rezidencial të indigjenëve nuk rrodhi në boshllëk. Ato janë pjesë e një historie më të gjatë të eurocentrizmit – udhëzuar qoftë nga kristianizmi, Darvinizmi Social apo neoliberalizmi i sotshëm – në të cilin njerëzit me ngjyrë konsiderohen se janë “më pak” ose “Tjetri”. Një nga burimet e kësaj mënyre të menduari ishte bula papnore Inter Caetera(1493). Lëshuar nga Papa Alexander VI, e cila i quante joeuropianët paganë, shpirtrat e të cilëve pa ndërhyrjen e kristianëve, do mallkoheshin. Inter Caetera u lejonte tekstualisht “pushtet, autoritet dhe juridiksion të plotë, të lirë dhe të çdo lloji” kolonizatorëve europianë, duke u lejuar atyre efektivisht shpronësimin, skllavërimin dhe vrasjen në masë të popujve indigjenë. Bula papnore është pjesë e të ashtuquajturës “doktrina e zbulimit”, një bashkësi urdhëresash fetare dhe legale, të cilat disa shtete europiane i interpretuan si karta bianca për të kolonizuar botën. Për shumë popuj indigjenë në Kanada, apologjia e Papës më 2022 për abuzimet në “shkollat” rezidenciale ishte pa kuptim nëse Kisha Katolike Romane nuk shfuqizon Doktrinën e Zbulimit. Në një intervistë për CBC News në vitin 2022, këngëtari dhe tesktshkruesi i Cree, aktivisti dhe edukatori Buffy Sainte-Mare tha:
Apologjia është vetëm fillimi, sigurisht…Doktrina e Zbulimit në thelb thotë se nuk ka problem nëse je një ekslorues(europian)…dhe shkon kudo në botë dhe ose të konvertosh njerëzit, ose duhet t’i vrasësh ata…Fëmijët u torturuan
Në përpjekjet pajtuese, trashëgimia e dëmshme e doktrinës, rrallë është pranuar – dhe kjo edhe për mjetet e tjera të kolonizimit si karrigia elektrike te studentët indigjenë në Shkollën Rezidenciale Indiane Santa Anna në Ontario të Kanadasë. Siç ka thënë St. Marie:
Muzeu Kanadez për të Drejtat e Njeriut donte rripin tim të kitarës dhe donin dorëshkrimet e mia…gjëra të bukura që bien në sy. Por dua që t’u vendos aty karrigen e mallkuar elektrike dhe t’u tregoj njerëzve doktrinën e leshit të zbulimit
Në mars të vitit 2023, pas dekadave presioni nga popullsitë indigjene, Vatikani lëshoi një deklaratë zyrtare përmes së cilës formalisht distancohej nga Doktrina e Zbulimit. E përshëndetur prej disave si evidencë e progresit, deklarata nuk tregonte se doktrina ishte(apo do të) shfuqizuar dhe madje sugjeronte se trashëgimia e vuajtjes për shkak të tyre ishte rezultat i keqinterpretimeve dhe “gabimeve”. Është edhe më pak e qartë nëse deklarata e Vatikanit konstituon ose mundet ndonjëherë të shërbejë si një lloj shfuqizimi që do të kishte kuptim për indigjenët. Doktrina e Zbulimit megjithatë, nuk ishte e vetmja pjesë në mozaikun e ideve që ushqenin sistemet e “shkollave” rezidenciale indigjene.
Për aq sa ka të bëjë me projektin kolonial, rezultati kryesor praktik i betejave filozofike mes shkencës dhe fees përgjatë shekujve të 17-të, 18-të dhe 19-të, ishte zëvendësimi i pjesshëm i urdhërimit teologjik, me justifikimin pseudoshkencor të parimit eurocentrik: e drejta rrjedh nga forca, që u lejoi europianëve të biologjizonin rrejshëm dallimet kulturore, historike dhe ekonomike. Në mendjen europiane të shekullit të 19-të, shumë prej lidhjeve të mesjetës kristiane të “zinxhirit të madh të qenies” ishin ende të paprekura. Zoti dhe engjëjt mund të jenë rrëzuar nga froni, por njerëzit me ngjyrë u lanë aty ku kishin qenë përherë, në një pozicion të ndërmjetëm mes europianëve dhe botës së kafshëve.
Në vendet e kolonëve që u shfaqën nga kolonizimi europian, fuqitë që qeverisnin u përpoqën të krijonin një sens sigurie duke pozicionuar shtetin e ri komb – qoftë Zelanda e Re, Australia, Kanadaja apo SHBA – si një popull i vetëm i unifikuar. Motoja tradicionale që shfaqet në Vulën e Madhe të SHBA-ve, E pluribus unum(të gjithë për një), pasqyron ëndrrën e kolonëve për një vend të unifikuar. Në rastin e SHBA-ve, ky unifikim kërcënonte të shpërbëhej gjatë Luftës Civile në fillim të viteve ‘1860, por u konsolidua përmes fantazisë së “Manifestit të Destinit”(besimi mes kolonëve se kishin arritur në “tokën e premtuar”, ishte detyra e tyre të nguliteshin në kontinent nga njëri breg në tjetrin). Në realitet çfarë u “manifestua” ishte një luftë e gjatë dhe e përgjakshme për territor me popullsitë indigjene.
Pas kasaphanës fizike, shpronësimeve dhe nënshtrimit të popullsive indigjene në mbarë botën, të mbijetuarit duhet të asimiloheshin. Arsimi u bë aktori i parë në këto përpjekje asimiluese me “shkollat si fushëbeteja dhe mësuesit si ushtarë të vijës së parë”, për ta thënë me fjalët e historianit norvegjez Einar Niemi. Për europianët e fundit të viteve ‘1800, nocioni i determinizmit genetik(me burim nga Darvinizmi Social) nisi të kuptohej ndryshe. Një ide e re po zinte vend; ndonëse “inferioriteti” i indigjenëve ishte ndoshta “në gjak”, siç besonin studiuesit e kohës, modelet e ”egërsisë” mund të çmësoheshin. Ri-edukimi shihej si një mënyrë për t’u dhënë brezave të rinj shansin “më të mirë” të jetesës në shoqërinë e re. Jehon akoma thënia “progresive” kristiane të shekullit të 19-të që thotë: Kush e di, ata mund të bëhen madje po aq të mirë, të qytetëruar dhe ndriçuar – pothuajse – sa ne të bardhët.
“Shkollat” rezidenciale si ajo në Kamloops, merrnin nga Eurocentrizmi dhe Darvinizmi Social më shumë sesa ide informuese. Ato ishin ndërtuar gjithashtu mbi mekanizma të reformës asimiluese të zhvilluar kur institucionet e reja – shtëpitë e punës, shkollat riedukuese dhe industriale – u shfaqën në Angli(dhe shtete të tjera europiane) nga vitet ‘1700, pas kriminalizimit të varfërisë dhe nomadizmit, përmes Ligjeve Poor. Sociologu kanadez Erving Goffman (lindur në Kanada) i konsideronte ato “institucione totale”:
Një hibrid social, pjesërisht komunitet rezidencial, pjesërisht organizim formal; aty qëndron interesi i veçantë sociologjik i saj…Në shoqërinë tonë, ato janë shtëpi force për personat në ndryshim; secili është një eksperiment natyral se çfarë mund t’i bëhet vetes.
“Totale” në një institucion total është sensi unik i pushtetit. Kjo vihet re në spitalet psikiatrike, lebrozariumet, shtëpitë infermierike, jetimoret, pensionet sanitare apo azilet, burgjet, burgjet e krimeve të rënda, shtëpitë për të varfrit, kampet e të burgosurve të luftës apo “shkollat” rezidenciale për indigjenët. Një raport i vitit 1994 drejtuar Komisionit Mbretëror mbi Aborigjenët – shkruar nga aktivisti Haudenosaunee (autonim i përfaqësuesve të irokëve), psikologu, profesori Roland Chrisjohn, një ekspert mbi institucionet rezidenciale në Kanada dhe kolegë të tij – përshkruante se çfarë mund t’i bënin dikujt këto institucione totale:
Pavarësisht nëse përgatiste të burgosur për lirimin e tyre drejt shoqërisë, fillestarë për shërbim në një urdhër fetar, rekrutë që duhet të ndiqnin pa diskutuar urdhërat e oficerëve të tyre, apo viktima të genocidit që i dorëzohen me qëndresë minimale shkatërrimit të tyre, çelësi i institucioneve totale ishte lufta totale ndaj botës së brendshme…dhe rindërtimi i asaj që mbetej përgjatë linjave të dëshiruara apo të paktën toleruar prej atyre që ishin në pushtet
Nga vetë natyra e tyre, institucionet totale e ngrenë rolin e tyre si vende filantropike të së mirës sociale dhe reformimit, ndërkohë që ulin rolin e tyre si vende ku izolohen, abuzohen dhe disa herë vriten popullsi “armike”. Duke nisur nga fillimi i shekullit të 18-të, në Europë, linja e fortë mes të ndihmuarit dhe të lënduarit, shpesh shpërbëhej, teksa normat sociale u bënë institucionalisht të detyrueshme. “Outsiders” shiheshin si armiqësorë ndaj progresit social.
“Armiqtë” e Europës përfshinin “të sëmurët” psikiatrikë, të paaftët, intelektualisht dhe fizikisht, fëmijët e të varfërve, gra të cilat mbaheshin si të shthurura(si ‘gratë e përlyera’ të Irlandës), popullsitë indigjene nëpër botë, pakicat fetare dhe çdo “pakicë” tjetër e dekurajuar që e gjetën veten në kategorinë e Tjetrit nga trillet politike dhe ideologjike të shtetit
Shfaqja e shtëpive të punës(ku banimi shkëmbehej me punë), shtëpive të riedukimit dhe shkollave industriale si arkipelagë kufizimi të komisionuar nga shteti, shtruan rrugën që metodat filantropike të reformës të shndërrohen njëkohësisht në teknika ‘purifikimi’ dhe ‘shkatërrimi’. “Puna e mirë” e nisur dhe e marrë përsipër nga agjenci të fuqishme në shoqëritë(shpesh përmes institucioneve totale) fshin jetë-botët, çka e shtrin pushtetin social të këtyre institucioneve shumë përtej mureve të tyre. Dhe ata prej nesh që kanë patur aq fat sa për të mbetur jashtë atyre mureve janë të shtrënguar drejt një injorance të kultivuar apo gjenuine për atë se çfarë ndodhte brenda. Ne shpjegojmë apo racionalizojmë abuzimet që ndodhin. Ne harrojmë.
Nga fundi i shekullit të 19-të, kolonët që donin t’i jepnin zgjidhje “problemit” të popullsive indigjene, ishin të armatosur me një siguri të superioritetit kulturor, me një parim udhëzues të asimilimit përmes arsimit dhe një model institucional. Këto mjete dukej se u shpëtonin çdo forme mbikëqyrjeje. Çfarë mund të shkonte keq?
Në brendësi të “shkollave” rezidenciale, shansi i madh që u ofrohej(apo më saktë u imponohej) fëmijëve indigjenë, shpesh nuk dukej edhe aq mirë. Asimilimi, siç e kuptonin Pratt dhe të tjerë, do të thoshte ndarje e një fëmije nga mjedisi i vet dhe fshirje e ‘indianit’ brenda tyre. Fëmijët indigjenë e kishin qartazi të ndaluar të flisnin gjuhët e tyre, të vishnin rrobat apo zbukurimet e tyre, të mbanin flokët e gjatë, emrat e tyre, apo në të fakt, edhe të shprehnin ndonjë gjë rreth identiteteve dhe kukturave të tyre pre-institucionale. Në vitin 2008, gazetarja Charla Bear raportonte mbi përvojat e Bill Wright, një plak Patwin, që u dërgua në Shkollën Indiane Stewart në Nevada në vitin 1945, kur ishte gjashtë vjeç:
Wright kujton matronat që e lanin në kerosen dhe që i rruanin kokën…Wright shprehej se nuk kishte humbur vetëm gjuhën, por edhe emrin e tij amerikan indian. “Kujtoj kur po vija në shtëpi dhe gjyshja ime më kërkoi të flisja me të në gjuhën indiane, dhe unë i thashë: “Gjyshe, nuk të kuptoj”, thotë Ëright. “Ajo tha: “Atëherë kush je ti?”
Wright thotë se i tha asaj se emrin e kishte Billy. “Emri yt nuk është Billy. Emri yt është TAH-rrhum”, i tha ajo. Dhe ai ia ktheu: “Nuk më kanë thënë këtë”.
Në “shkollat” rezidenciale, abuzimi fizik, shpesh nën maskën e qortimit edhe për transgresionet më të vogla, mund të ishte skajshmërisht brutal. Në vitin 1995, Archie Frank i deklaroi “Vancouver Sun” se çfarë ngjau më 1938, kur miku i tij dhe njësoj si ai, studenti indigjen Albert Gray, asokohe 15 vjeç, ishte kapur duke vjedhur një oshaf në Shkollën Rezidenciale Indiane të Ahousaht në British Columbia:
Një ditë më pas ai u fshikullua kaq keq (nga drejtori i shkollës, At Alfred E Caldwell) saqë nuk mund të ngrihej nga krevati. Rripi çau një gjysmë inçi në lëkurë. Veshkat e lanë. Nuk mund ta mbante më urinën…Ata nuk do ta çonin te një doktor. Mendoj se nuk donin të zbulohej masa e lëndimeve të tij.
Archie dhe një miku i tij u përpoqën të kujdeseshin për Albertin duke i sjellë ushqim dhe ndërruar çarçafët e urinuar, por pasi qëndroi në shtrat për disa javë, Alberti vdiq. Hirësia Caldwell u akuzua po ashtu për vdekjen e një vajze të quajtur Maisie Shaq më 1946, e cila vdiq në Shkollën Rezidenciale Indiane të Alberni, pasi Caldwell e kishte shqelmuar atë duke e hedhur nga shkallët. Emri i tij po ashtu u përmend në agresionin seksual ndaj një tjetër vajze, Harriet Nahanee, që u abuzua seksualisht për vite nga administratorët e shkollës. Asnjë akuzë nuk u ngrit ndaj tij ndonjëherë.
Abuzimet e tmerrshme seksuale në “shkolla” janë dokumentuar gjerësisht dhe duket të kenë qenë një gjë e zakonshme. Në disa institucione, fëmijët u bënë subjekte të pavullnetshme të eksperimenteve mjekësore. Synimi i “shkollave” ishte një transformim total përmes riedukimit. Kjo zuri vend tipikisht përmes trajnimit të punës që synonte të përgatiste të diplomuar për punë të ulëta. Siç shpjegojnë aktivisti Sicangu Lakota dhe autorja Mary Crow Dog në librin e saj “Gratë Lakota”(1990), ata që u diplomuan ishin trajnuar të zinin shkallët më të ulëta sociale dhe të punësimit në shoqërinë e kolonëve:
E çuditshme, por ne ia detyronim konviktet tona të papërshkrueshme në shkolla mirëbërësve, të bardhëve që donin indianët. Shkollat ishin ngritur si një alternativë ndaj asgjësimit të drejtpërdrejtë të mbrojtur seriozisht nga gjeneralët Sherman dhe Sheridan, si nga shumica e kolonëve dhe eksploratorëve që kanë invaduar tokën tonë…“Thjesht na jepni një shans t’i kthejmë ata në fermerë të dobishëm, punëtorë dhe shërbyes që do të shtrojnë kurrizin për ju për paga të ulëta”.
Sistemi ishte, në fjalët e historanit amerikan David Wallace Adam, një “arsimim/edukim për zhdukje”. Nëse këto fjalë tingëllojnë si të ashpra, kjo ndodh vetëm për shkak se ne harrojmë. Siç kanë dokumentuar Bryce dhe Meriam në raporte e tyre(të injoruar) më 1920, uria, sëmundjet dhe mohimi ishin të përhapur në institucionet rezidenciale shkalla e vdekjes ishte tmerruese. Në maj 2015, kryetari i Komisionit për të Vërtetën dhe Pajtimin në Kanada, Justice Murray Sinclair, vlerësonte se të paktën 6000 fëmijë indigjenë vdiqën gjatë kohës që qëndruan në sistemin e “shkollave”, që do të thoshte se gjasat e vdekjes ishin afërsisht të njëjta për fëmijët indigjenë në “shkollat” rezidenciale me ato të ushtarëve kanadezë në Luftën II Botërore. Megjithatë supozimi për shifrën 6000 mund të jetë një nënvlerësim i konsiderueshëm. Nga raportimet e CBC News, në muajt që pasuan ringritjen e Kamloops, u evidentuan më shumë se 1300 varrime të mundshme, të pashenjuara, në nëntë vendndodhje dhe kishin qenë 139 “shkolla” rezidenciale indigjenësh në Kanada. Për më tepër, në ato pesë muaj të parë, Qendra Kombëtare për të Vërtetën dhe Pajtimin kishte dokumentuar se 4 118 fëmijë kishin vdekur në “shkollat” rezidenciale, më pak se 1/5 e atyre që ishin të regjistruar se punonin aty.
Për shekuj, popullsitë indigjene nuk kanë patur opsion tjetër veçse të jetonin me pasojat e asimilimit përmes “arsimimit/edukimit”. Kjo përfshin abuzimin, ndarjen(dhe shkëputjen) nga familja, humbjen e identitetit kulturor dhe gjuhës, traumën ndërbreznore dhe një histori të shtresëzuar të pikëllimit të pangushëlluar. Është domethënëse që “zbulimi” i siteve të varrosjes në Kamloops dhe kudo në Kanada, ka përkuar me angazhimin e supozuar të kombit në proceset e “së vërtetës dhe pajtimit” me popullsitë indigjene.
Edhe në këto nisma, popullsitë e kolonëve vijojnë të privilegjojnë njohuritë e tyre. Ideja se kolonët dhe europianët kanë kuptim superior mbi “interesat më të mira” të popullsive indigjene, ka mbetur në masë të madhe e pacenuar. Edhe përpjekjet për ndjesë apo për të kërkuar “pajtimin” ushqehen nga një dëshirë për t’i vënë kapakun dhe për të ecur përpara. Kthimi i tokës dhe sovraniteti i indigjenëve nuk janë kurrë në tavolinën e diskutimit. Deklarata e Organizatës së Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Popullsive Indigjene përcakton simboliksht “sovranitetin” indigjen në kuadër të insistencës së vet për të ruajtur integritetin territorial të kombeve-shtete. Në të vërtetë, ajo çfarë kërkohet nga popullsitë indigjene është të pajtohen me humbjen, duke çimentuar kështu procesin kolonizues.
Në shumë prej proceseve pajtuese dhe të së vërtetës dhe në gjestet e ndjesës nga ana e kombeve-shtete, duket se ka një përpjekje për të anashkaluar dhe ecur përpara me pajtimin, pa ndërmarrë hapa të domosdoshëm dhe të përkohshëm për llogaridhënie dhe drejtësi. Sërish, luftërat që duhet të kemi parasysh, nuk janë vetëm ato që janë zhvilluar historikisht kundër trupave indigjenë, por gjithashtu luftërat që vijojnë të zhvillohen ndaj indigjenëve dhe kujtesës së kolonëve.
Në lojë është një lloj i veçantë humbjeje. Nuk bëhet fjalë vetëm për vuajtjen dhe vdekjen mes popullsive indigjene, apo humbjen e tokës dhe gjuhës. Është diçka më themelore: genocidi. Disa liderë indigjenë në Kanada e kuptuan se një ndër rezultatet më të rëndësishme të vizitës së Papës në vitin 2022, ishte njohja që pasoi nga Papa se ajo që kishte ndodhur ishte në fakt në fjalët e tij “Genocid”. Pas vizitës së Papës, u bë e qartë se fjala “genocid” mesa duket ngatërron shumë njerëz. Nëse dikush do të kërkonte për një shembull genocidi, ka shumë gjasë që njerëzit do të përgjigjeshin me Shoah, holokaustin e kryer ndaj popullsive hebreje të Europës në vitet ‘1930-1940. Ka po ashtu gjasa se ata do t’iu thonë se 6 milionë hebrej vdiqën në vazhdën e atyre mizorive dhe se ata 6 milionë përfaqësonin 2/3-t e popullsisë hebreje të Europës.
Sot, ka ende nga ata që mohojnë(disa herë publikisht) se veprim të tilla të llahtarshme kanë ndodhur realisht. Refuzues në ekstrem, ky revizionizëm historik i motivuar politikisht ka patur atë domethënie saqë duke nisur nga viti 2021, rreth 25 vende europiane, si edhe Izraeli, kanë miratuar ligje që adresojnë dukurinë e mohimit të Holokaustit. Por sa njerëz e dinë se popullsitë indigjene të Amerikës janë rrudhur me 90-98% në katër shekujt që pasuan zbarkimin e Kristofor Kolombit në Karaibe më 1492? Sa prej tyre do ta dinin se Konventa e OKB-së për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Krimit të Genocidit, e vitit 1948, e përshkruan me saktësi përvojën e popullsive indigjene në duar të kolonizuesve dhe kolonëve europianë? Sa prej tyre do ta dinin se njeriu që krijoi fjalën “genocide”, avokati polak Raphael Lemkin, e përshkroi procesin se kishte “dy faza”; njëra, shkatërrimi i modelit kombëtar të grupit të shtypur; tjetra, imponimi i modelit kombëtar të shtypësit?
Duke ndjekur përshkrimin e Lemkin, të gjitha aktet e kolonëve të vendosur nga kolonizimi duhen kuptuar si genocidale. Por realiteti i trishtë është se përdorimi i termit “genocid” për të referuar veprimet koloniale dhe të kolonëve kundër popullsive indigjene, kundërshtohet ashpër edhe sot. Në të vërtetë, Neë York Post e kujtoi përvjetorin e “zbulimit” të siteve të varrosjes në Kamloops me një artikull në të cilin pjesëmarrësit në projektin e të harruarit, iu dha liria për të çmontuar zbulimin si “fake news më i madh në historinë e Kanadasë”.
Të mos jemi naivë; luftërat ndaj indigjenëve dhe kujtesës së kolonëve vazhdojnë dhe përçuesit e tyre po gjejnë mënyra të reja për t’i çuar ato para në shekullin e 21-të. Edhe kjo ese do të bëhet pjesë e asaj lufte. Çfarë do të thotë të jesh në anën e drejtë të asaj lufte? Për Roxanne Dunbar – Ortiz, një historiane dhe aktiviste amerikane, si dhe Jack Forbes, një një historian i Powhatan-Renape dhe Delaware-Lenape, do të thotë të pranosh një formë specifike dhe të nevojshme përgjegjësie. Duke u bazuar në idetë e Forbes, Dunbar-Ortiz shkruan:
[Ndërsa] të gjallët nuk janë përgjegjës për atë që kanë bërë paraardhësit e tyre, ata janë përgjegjës për shoqërinë në të cilën jetojnë, e cila është produkt i asaj të kaluare. Mbajtja e kësaj përgjegjësie ofron një mjet mbijetese dhe çlirimi.
Të qenit në anën e duhur të asaj lufte dhe mbajtja e përgjegjësisë për shoqërinë ku jetojmë, kërkon gjetjen e një rrugëdaljeje nga mendësia e harresës. Më shumë se gjysmë shekulli më parë, psikiatri skocez R D Laing përmblodhi shumë nga ajo që mendoj se është në rrezik në librin e tij “Politika e Përvojës dhe Zogu i Parajsës” (1967):
Nuk mjafton të shkatërrosh përvojën tënde dhe të të tjerëve. Dikush duhet ta mbulojë këtë shkatërrim me një vetëdije të rreme, të rrënjosur…në falsitetin e vet.
Shfrytëzimi nuk duhet parë si i tillë. Duhet parë si dhuratë. Përndjekja mundësisht nuk ka nevojë të bëhet e pavlefshme si pjellë e një imagjinate paranojake, ajo duhet të përjetohet si mirësi... Kolonistët jo vetëm që mistifikojnë vendasit... ata duhet të mistifikojnë veten. Ne në Evropë dhe Amerikën e Veriut jemi kolonistët, dhe për të ruajtur imazhin tonë të mahnitshëm, sikur jemi dhuratë e Zotit për shumicën dërrmuese të specieve njerëzore të uritura, ne duhet të pranojmë së brendshmi dhunën tonë mbi veten dhe fëmijët tanë dhe të përdorim retorikën e moralit për ta përshkruar këtë proces. Në mënyrë që të racionalizojmë kompleksin tonë industrialo-ushtarak, ne duhet të shkatërrojmë kapacitetin tonë për të parë më qartë atë që kemi përpara, dhe për të imagjinuar atë që është përtej nesh. Shumë kohë përpara se të ndodhë ndonjë luftë termonukleare, ne duhet të shkatërrojmë mendjen tonë. E fillojmë me fëmijët. Është e domosdoshme kapja e tyre në kohë. Pa shpëlarjen e plotëe të shpejtë të trurit, mendjet e tyre të prapa do të arrinin t’i dallonin truket tona të pista. Fëmijët nuk janë ende budallenj, por ne do t'i kthejmë në budallenj si ne, madje me IQ të lartë nëse është e mundur.
A mund të themi se vëzhgimet e Laing nuk tingëllojnë sot të vërteta? Nëpërmjet veprimeve tona gjenocidale dhe epistemicide, ne evropianët dhe kolonët u përpoqëm t'u "shpëlanim trurin" popujve indigjenë dhe fëmijëve të tyre, por ata që mbijetuan kësaj i panë "marifetet tona të pista" dhe pavarësisht nga sistemet tona "edukative", ne nuk arritëm t'i kthenim ata në "budallenj me IQ të lartë'. Veprimet tona epistemicide kanë prodhuar gjithashtu breza të njëpasnjëshëm 'imbecilësh me IQ të lartë', evropianë dhe kolonë…duke e komplikuar kështu projektin kolonial përmes mistifikimit të vetvetes - ne i kemi bërë shpëlarje truri vetes.
Në këndvështrimin tim, vendet e varrimit në 'shkollat' rezidenciale duhet t'i detyrojnë kolonët dhe evropianët të vënë në dyshim dhe të sfidojnë amnezinë tonë të kultivuar, shmangien dhe errësimin e vazhdueshëm të të vërtetave dhe, mbi të gjitha, përpjekjet tona injorante dhe arrogante për t’i detyruar të tjerët të harrojnë me ne. Por të mësuarit e fakteve është vetëm fillimi. Autori dhe gazetari suedez, Sven Lindqvist, e theksoi këtë pikë në faqet e para të “Zhdukini të gjitha egërsirat” (1992), eksplorimi i tij i kolonizimit dhe gjenocidit:
Tashmë dini mjaftueshëm. Po kështu edhe unë. Nuk na mungojnë njohuritë. Ajo që mungon është guximi për të kuptuar atë që dimë dhe për të nxjerrë përfundime. Nëse nuk mund ta bëjmë këtë - nëse nuk mund të gjejmë guximin për t'u përballur me të vërtetën - atëherë me siguri kemi braktisur, ose kemi humbur përgjithmonë, çfarëdo pretendimi të dobët që mund të kishim pasur ndaj njerëzimit përparimtar. Varret e fëmijëve indigjenë pranë 'shkollave' rezidenciale në Kamloops dhe gjetkë janë disa nga zilet e zgjimit që na kujtojnë nevojën urgjente dhe të vonuar prej kohësh për t'i bërë gjërat ndryshe
Burimi: AEON
Përkthimi dhe titulli në shqip: Skerdilajd Zaimi
Comments
Mu kujtua nje dokumentar mbi
Mu kujtua nje dokumentar mbi trajtimin e femijeve ne nje shkolle "Dozier" ne ShBA, njelloj shkolle korreksionale. Djemte te bardhe dhe te zinj, ose te etnive te ndryshme. Megjithese ata ishin ketu per riedukim, po te perdorim nje term te njohur nga ne, per shkak te prapesive apo krimeve qe mund te kishin bere si femije; trajtimi i tyre ishte identik me ate qe thuhet ne kete shkrim per femijet indigjene. Dhe qellimi po ashtu: vrit kriminelin brenda femijes, te shpetosh femijen! Keto lloj shkollash kane pasur aktivitet ne ShBA deri ne vitet 80'te te shekulli kaluar. Une kam qene perhere nje nxenes i urte dhe mire me mesime; por jam deshmitar - qe nga klasa e pare ( e para fare, eshte tmerr!) dhe deri ne vitin e pare te gjimnazit ( se pastaj u ndryshua sistemi dhe mesuesit kishin frike nga reagimi i mundshem i prinderve) - i nje dhune te madhe fizike, djem qe pergjakeshin nga hundet dhe vajza qe kapeshin per flokesh dhe perplaseshin ne derrase te zeze; shume raste te tilla mbaj mend, shume.
Mu kujtua edhe nje film australian, ku trajtohej ky fenomen nga nje kendveshtrim identik me ate te autorit te ketij shkrimi. Femije te vegjel qe merreshin me force nga familjet aborigjene, dhe dergoheshin ne kesolloj shkollash per arsimim dhe edukim. Ne fund kemi njelloj happy ending , qe per mua ishte shume i cuditshem: me ne fund femijet protagoniste, arrijne te arratisen nga shkolla, dhe te kthehen ne gjirin familjar... atje jashte, perjashta, ne qiell te hapur, ne natyre dhe ... te lumtur!
Duke mos qene dakord, ashtu si cdo njeri me ndjeshmeri normale, me metodat e ndjekura, qe kane shpene ne keqtrajtime dhe abuzime deri edhe fizike, terheqja e indigjeneve ne boten e qyteteruar, ka qene dhe eshte, jo vetem e nevojshme por edhe e domosdoshme. Imagjinoni te kunderten: c'do te behej me ta, po te mos ishin keto perpjekje, qofte edhe te dhunshme, per t'i vene ne rrugen e qyteterimit?! Nuk do te kishte asnje mundesi mbijetese per ta. Ka me mijera aborigjene sot ne Australi qe jane integruar ne jeten moderne te ish-kolonizatoreve te tyre, ata duket sikur kane kapercyer mijera vite ne disa dekada, dhe kjo per shkak te kesaj barbarie te te bardheve! Dhe per paradoks akoma, keta aborigjene jane shkolluar dhe edukuar aq mjaftueshem, sa te mbrojne te drejtat e tyre, zakonet dhe trashegimine, gje te cilen do ta kishin thjeshte te pamundur ta benin ne gjendjen gjysem te eger ku ndodheshin. Maoret ne Zelanden e Re kane nje cilesi jete shume me te mire se miliona e miliona europiane, pikerisht fale barbarise se "kusherinjve" te ketyre varfanjakeve te bardhe! Poashtu fiset indigjene ne vendet nordike dhe ne Kanada.
Kemi shembullin e tribuve ne Amazone. Shume organizata te te drejtave te njeriut bertasin me te madhe, se shpyllezimi i saj, do te shkaterronte menyren e jeteses se ketyre fiseve! Kete e bejne ne emer te humanizmit. Por, nuk ka me antinjerezore, se te lesh te ngjashmin tend ne primitivizem, e te mos i zgjasesh doren per ta futur ne rrugen e qyteterimit, qofte edhe me pahir. Ky eshte denim i sigurte me vdekje per keto tribu. Ata nuk jane kafshe, qe te mund te mbahen ne kopshte zoologjike.
Add new comment