ZBYTHJA E RAPSODËVE

Të gjithëve ne që e duam muzikën, na vjen keq për disa patologji të muzikës shqiptare sot – teprime, abuzime, tepdilosje dhe sidomos mungesa. Para disa javësh, Valentin Bruçaj shkruante në MAPO për degradimin e muzikësfolklorike në Shqipëri (“Orientalizimi i muzikës shqiptare ose si po prishen shijet”), duke shprehur shqetësimin se ajo sot po zëvendësohet “ me muzikë të vendeve dhe kulturave të tjera, kryesisht orientale,” dhe po “u ofrohet njerëzve si i vetmi produkt.” Nëse konstatimi qëndron, premisa e autorit se, pavarësisht se shqiptarët kanë jetuar “në dilemë nëse i përkasin Lindjes apo Perëndimit, kultura e tyre ka qenë pothuajse totalisht perëndimore” mund të diskutohet; dhe ironikisht të hidhet poshtë pikërisht me argumente muzikore. Në fakt, folklori muzikor tradicional shqiptar përmban një larmi të pashembullt shkallësh, harmonish, temash, motivesh dhe stilesh – ku gjen gjurmë të të gjitha kulturave me të cilat shqiptarët dhe të parët e tyre kanë rënë në kontakt gjatë shekujve. Vetë “muzika popullore shqiptare,” si muzikë karakteristike e komuniteteve shqiptare, nuk ekziston veçse përmes një larmie të pashembullt formash, të cilat i mban së bashku një ngjashmëri familjeje, në kuptimin që i jep këtij termi Wittgenstein-i; jo ndonjë thelb autokton unik. Veçanërisht, muzika tradicionale qytetare në Shqipëri ka qenë pjesë e kulturës muzikore urbane të Perandorisë Osmane, e cila në Ballkan ka qenë përhapur dhe riprodhuar kryesisht prej muzikantëve rom. Bruçajn vërtet e shqetëson fakti që “ muzika orientale është duke zëvendësuar muzikën tonë popullore e folklorike,” por arsyet pse po ndodh kështu, ia atribuon “qarqeve të caktuara”, të cilat muzikën orientale duan ta përdorin “si mjet diversioni kulturor.” Natyrisht, asnjë provë nuk sillet për këtë hipotezë – le ta quajmë kështu. Nëse një lloj i caktuar muzike po përhapet lirshëm, me të njëjtën shpejtësi siç përhapen dyqanet e qofteve, ose, të themi, pikat e basteve, kjo veç tregon se publiku shqiptar, në masë, ka një tërheqje të vetvetishme ndaj kësaj muzike. Bruçaj duket sikur ngatërron predisponimin kulturor të elitave tona – ndaj Perëndimit – me atë të masës, e cila tërhiqet nga të tjera shkallë, ritme dhe tema muzikore, pse këto i bashkëtingëllojnë më mirë traditës folklorike qytetare. Në fakt, çfarë jemi mësuar ta quajmë folklor muzikor shqiptar safi, dhe që u kultivua me përkushtim të madh gjatë 50 viteve të regjimit komunist në Shqipëri, nuk është veçse produkt i sajuar, i mbajtur në këmbë me përpjekjet titanike të muzikantëve dhe poetëve profesionistë në prapaskena. Këtë e dëshmon praktika e përgatitjes së Festivaleve Folklorike të Gjirokastrës, për të cilat mobilizohej ajka e artistëve profesionistë të Shqipërisë. Në gjendjen e vet të kulluar, si praktikë dhe krijimtari artistike popullore anonime, folklori muzikor e ka të vështirë ta ruajë vitalitetin, përballë produkteve të kulturës masive. Muzika folk, ose “popullore”, siç e quajnë ndryshe, mbijeton më shumë si një traditë e mbajtur në këmbë nga profesionistët; njëlloj si ato pandat e rralla, që i mbajnë gjallë dhe i riprodhojnë në kopshtet zoologjike. Çfarë shumë prej nesh sot e quajnë muzikë folk shqiptare të mirëfilltë, në fakt është më shumë një përzierje e motiveve ballkanike të huazuara nga një kulturë lokale në tjetrën, shpesh të përpunuara nga muzikantë profesionistë sipas një estetike të caktuar, dhe me tekste të rishkruara, sipas rastit; në një kohë që shoqërimet, variacionet dhe teknikat e përpunimit të frazës muzikore shtegtojnë lirisht nga një njësi në tjetrën. Në Festivalet Folklorike të shekullit të shkuar, autentikja vinte si produkt i krijimtarisë profesionale – në kompozim, përpunim, koreografi dhe tekste. Kjo do të thotë edhe se bindja që folklori shqiptar, përfshi këtu edhe muzikën, veç duhet “mbrojtur” nga ndikimet dhe modat shfytyruese, është naive, romantike dhe e pabazuar; meqë ajo çfarë mbajmë sot si muzikë popullore autentike, dhe që ende e dëgjojmë të riprodhuar në radio, në TV, në CD-të dhe në YouTube, është në fakt produkt pak a shumë artificial, i përpjekjeve të një elite muzikantësh dhe artistësh të tjerë profesionistë. Me fjalë të tjera, pa përpjekjet sistematike të artistëve dhe të institucioneve, muzika folklorike shqiptare – në ato trajta siç e përfytyrojmë ne sot – nuk ka shanse të mbijetojë, përballë trysnisë që i vjen nga zhanret “orientale.” Ajo çfarë mungon në parashtresën e Bruçajt, është pikërisht sqarimi se folkushqiptar sot, i stilizuar në trajta kombëtare – ose i tillë që të dallohet si shqip – është muzikë e llojit elitar, që nuk riprodhohet dot në masë; njëlloj si pandat dhe tigrat e bardhë të zoo-ve, që nuk mbijetojnë dot më në gjendje të egër. Kriza e muzikës folk është krizë e muzikës së përpunuar, jo simptomë e korrupsionit kulturor të masave; pse muzika e masave ka qenë gjithnjë “e korruptuar”, nëse mund të shprehemi kështu; krejt e hapur ndaj ndikimeve; sa dhënëse aq edhe marrëse; shëtitëse në motivet, zërat, instrumentet dhe efektet; dhe sidomos e përshtatur ndaj funksioneve sociale të muzikës: ahengje, dasma, kremtime. Duke filluar që në vitet 1930, ne kultivuam një shkollë shqiptare të muzikës qytetare, me elemente folklorike të rafinuara stilistikisht dhe të përpunuara në mënyrë të tillë, që të tërhiqnin një publik urban të kultivuar. Kjo shkollë, për të cilën kontribuuan kompozitorë, këngëtarë dhe instrumentistë nga më profesionistët, i dha formë dhe drejtim krijimtarisë muzikore dhe konsumit të muzikës mes shqiptarëve. Dhe fakti që pikërisht në kohën që lulëzoi ajo shkollë, u masivizua edhe folklori shqiptar muzikor, në trajtat e veta më autentike, nuk i detyrohet ndonjë përkimi rastësor; por konfirmon, sërish, se në periudhën e konsumit masiv të muzikës, folku i kulluar është po aq elitar sa edhe muzika e dhomës ose muzika lirike; ose edhe jazz-i i një Elina Duni ose Eda Zari. Dhe sa për “orientalizimin”, që alarmon shumë njerëz, ky lidhet sa me predisponimin e publikut urban për muzikën orientale – nëse do të quajmë të tillë një muzikë sipas shkallëve dhe ritmeve dhe teknikave orkestruese të caktuara – aq edhe me përdorimin mbizotërues që po i bëhet sot muzikës pseudo-folk (tallava, turbofolk), si një lloj kolone zanore për jetën e natës të rinisë, nga njëra anë dhe për ahengjet e borgjezisë së re qytetare, nga ana tjetër; pra si shoqëruese dhe identifikuese e konsumit të spikatur. Pikërisht e kundërta, pra, e atij investimi shpirtëror, material dhe njerëzor, që do të kërkonte kultivimi. 

Nga blogu "Peizazhe të Fjalës"