Pastrim apo pasurim - përgjigje një lexuesi

Shkruan komentuesi Dikush, duke iu referuar shkrimit tim Pastrim apo pasurim:

Z. Vehbiu, per sa kohe shkruani ne nje faqe qe lexohet nga nje publik i gjere, nuk mund te ankoheni per nivelin e komenteve. Per mendimin tim, idete tuaja mbi gjuhen shqipe do te kishin nje impakt me te madh sikur t'i diskutonit ne konferenca/blogje me koleget tuaj gjuhetare. Po u be e modes qe specialistet e nje fushe te diskutojne tek Respublica ceshtje me natyre teknike, nuk eshte cudi qe neser ose pasneser te lexojme ketu ndonje shkrim mbi vetite kimike te sulfatit te bakrit.

Këtu ka një keqkuptim, që shpresoj se buron nga nxitimi i komentuesit, jo nga keqdashja.

Merrem prej vitesh me çështje të kulturës së gjuhës, duke përfshirë edhe përdorimin e fjalëve në ligjërimin publik; dhe këto çështje i kam diskutuar në të gjitha instancat, edhe në konferenca e blogje me kolegët e mi gjuhëtarë, edhe në forume që i drejtohen publikut të përgjithshëm.

Natyrisht, e njëjta çështje mund të diskutohet në shumë mënyra dhe nivele. Këtë të pastrimit dhe të pasurimit të gjuhës, po ta kisha trajtuar në një forum profesionistësh, do ta kisha shtruar ndryshe – siç e kam bërë, bie fjala, në konferencën e dhjetorit 2010, me temë “Shqipja në etapën e sotme”, të organizuar nga Qendra e Studimeve Albanologjike në Tiranë (kumtesa ime në atë konferencë, me një temë të ngjashme me këtë sot, mund të lexohet këtu).

Mirëpo mendoj se çështja e përdorimit të fjalëve dhe e qëndrimit që mbajmë ndaj tyre nuk u përket vetëm gjuhëtarëve që ta diskutojnë, aq më pak që të marrin vendime për të. Shqipja u përket e atyre që e flasin dhe çdo përpjekje për mirëmbajtjen dhe selitjen e saj, qoftë edhe vetëm në nivelin e ligjërimit publik, kërkon angazhimin e të gjithëve.

Gjuhëtarët kanë një rol për të luajtur në këtë mes; meqë, për shkak të ekspertizës që kanë, i kuptojnë më mirë dhe më thellë disa dukuri; por roli i tyre në zhvillimet gjuhësore nuk është ai i legjislatorit, por më tepër i konsulentit.

Në asnjë mënyrë nuk e konsideroj si çështje teknike atë që kam trajtuar më lart; por vetëm si një përpjekje për t’i sqaruar lexuesit të ResPublica-s pikëpamjen time, për këtë problem delikat, të cilin e ndiejnë shumë prej nesh, specialistë dhe jospecialistë, madje jo vetëm e ndiejnë, por edhe përpiqen ta zgjidhin. Mendoj se përpjekjet e deritashme për t’i ndalur fjalët e huaja kanë qenë të orientuara keq, dhe kanë dhënë rezultate të padëshiruara; meqë jo vetëm s’i kanë ndalur dot fjalët e huaja, por edhe ua kanë hapur rrugën më tej, duke dobësuar normën leksikore, ose statusin e sigurtë që duhet të kenë fjalët në gjuhë.

Fjalët e huaja nuk është se i përdorin gjuhëtarët; as është se gjuhëtarët i lejojnë që ato të përdoren. Secili prej nesh, kur ngrihet të flasë shqip në publik, shtie në punë ato shprehi gjuhësore që i ka marrë në shkollë, në leximet, nga mediat dhe nga njerëzit me të cilët rri. Prandaj, nëse do të duam të bëjmë diçka, për ta ndryshuar praktikën e sotme që s’po i pëlqen më askujt, përpjekjet nuk duhen bërë në instanca akademike të mbyllura dhe elitare, as në blogje dhe forume ekspertësh, por në publik.

Kam përshtypjen se Dikushi më lart flet nga pozitat e një personi të afërt me metodën shkencore të qasjes ndaj së vërtetës; jo aq shkencëtar vetë, sesa diçka si laborant ose gjeometër ose farmacist. Ky person, për nga mënyra si shprehet, duket se ka rënë në grackën e vizionit teknokratik për botën; ose për një piramidë të dijes në majë të së cilës qëndojnë ekspertët, të cilët u tregojnë arrat masave kokëpalara poshtë. Ai përmend “sulfatin e bakrit,”  meqë nuk dëshiroka, siç thotë, që nesër të shohë të botuar, te ResPublica, ndonjë shkrim për vetitë kimike të këtij komponimi të nderuar.

Në fakt, edhe për sulfatin e bakrit mund të diskutohet publikisht, me kusht që publiku të ketë interes të mjaftueshëm për temën. Do të shtoja këtu se nuk ka tema që, me përkufizim, përjashtohen doemos nga debatet e përgjithshme; dhe se përzgjedhjen e bën interesi i publikut, jo ndonjë qasje didaktike ose ex cathedra, si kjo e Dikushit, i cili parapëlqen që sulfati i bakrit të debatohet vetëm në orën e kimisë.

Mjaft të sjell këtu ndonjë shembull të shpejtë: tema e ndotjes së mjedisit nga një reaktor atomik i dëmtuar mund të jetë disi teorike për ResPublica-n dhe lexuesit e saj, por për simotrën e saj japoneze, në muajt pas incidentit në Fukushima, nuk është aspak e tillë. Po ashtu, simptomat e sëmundjes së antraksit, rrugët e përhapjes së saj dhe antibiotikët që mund ta kurojnë nuk përbëjnë ndonjë shqetësim të madh për lexuesin shqiptar; por e kundërta ndodhi me publikun amerikan, në muajt pas 11 shtatorit 2001, kur një terrorist, që ka mbetur sot e kësaj dite i panjohur, nisi t’u dërgojë institucioneve letra të ndotura me pluhur sporesh antraksi, duke shkaktuar edhe një numër viktimash. Në atë kohë, debatin për antraksin e gjeje në faqet e para të çdo gazete amerikane, meqë publiku ishte tepër i frikësuar, kërkonte të informohej dhe sidomos të flitej për këtë temë. Askush nuk u ngrit, ato ditë, të sugjeronte që tema e antraksit të diskutohej vetëm prej ekspertëve infeksionistë në revistat mjekësore të specializuara dhe në konferenca me dyer të mbyllura të Qendrës amerikane për Kontrollin e Sëmundjeve.

Të kthehemi tani te çështja me të cilën e nisëm këtë debat: pastrimi dhe pasurimi i gjuhës shqipe. Sikurse e thashë, arsyeja që ResPublica i kushton vëmendje dhe hapësirë një çështjeje të tillë nuk ka aq lidhje me dëshirën time, prej gjuhëtari, për të diskutuar në publik çështje të natyrës teknike, siç shprehet Dikushi më lart; por më tepër me interesin e madh që tregon publiku i sotëm shqiptar, për çështje të shqipes së sotme. Këtë interes ma konfirmon edhe numri shumë i madh i vizitave dhe i komenteve, në blogun Peizazhe të fjalës, sa herë që trajtohen tema të kësaj natyre. Nuk kam parë, as kam dëgjuar, që të ketë ndodhur ndonjë gjë e ngjashme, me sulfatin e bakrit në ndonjë forum tjetër – por ndoshta Dikushi mund të më ndriçojë në këtë pikë.

Detyra e gjuhëtarit, në këtë situatë, nuk është që të tërhiqet në kthinat profesionale dhe të debatojë me dyer të mbyllura për çështje që u interesojnë të gjithëve, por të ndërhyjë në debat duke sjellë atë kontribut që vetëm ai, si gjuhëtar, mund ta sjellë; ose duke ndihmuar të tjerët, joekspertët, për të kuptuar si i sheh këto punë ai që është më ekspert dhe që merret me to në praktikën e vet të përditshme. Tek e fundit, sulfati i bakrit nuk i intereson askujt, me përjashtim ndoshta të një numri të vogël kimistësh, laborantësh, dhe industrialistësh kimikë; madje jo vetëm kaq, por edhe vetitë e tij janë përshkruar me kohë dhe nuk kanë lidhje as me kulturën shqiptare as me identitetin tonë. Një sipërmarrës shqiptar mund ta blejë sulfatin e bakrit që i duhet në Indi ose në Zvicër, së bashku me një përshkrim të hollësishëm të vetive të tij kimike; por gjuhën që flet dhe që e integron në shoqëri dhe në komunitet nuk mund ta blejë as në Indi as në Zvicër. Me mendësinë e Dikushit, të shprehur në komentin e pafat më lart, çështjet e gjuhës janë po aq teknike dhe të zgjidhshme sa edhe ato të kimisë; dhe sa kohë që kimistët nuk ulen të diskutojnë me “lexuesit” vetitë kimike të preparateve, por thjesht ua komunikojnë atyre, ashtu edhe gjuhëtarët duhet të mjaftohen me një komunikim vertikal dhe mospërfillës me joekspertët. Kjo mendësi nuk ka shpie gjëkundi, përveçse tradhton anti-intelektualizmin e atyre që e shprehin; temë që, për rëndësinë që ka, meriton të trajtohet më vete, edhe në ResPublica.