Unë jam gegë- shqiptari i dyzuar brenda nesh

Përgjithësisht, kritikët e librave në Shqipëri nuk janë edhe aq mendjehapur dhe tolerantë. Pasi kanë mbyllur kapakët e një libri nuk është se reflektojnë duke shtruar pyetjen: “Vepër, çfarë ke për të më thënë”? Në shumicën e rasteve, ata ngrenë ndaj tij kërcënueshëm gishtin tregues: “Vepër! Ki kujdes dhe dëgjo mirë se çfarë po të them”! Sidomos kur libri titullohet “Unë jam gegë” dhe sidomos kur autori i saj është një skraparllí me emrin Mustafa Nano, gishti kërcënues i kritikut tendoset që në titull për t’u kthyer më pas në një grusht, që i turret autorit dhe e godet atë. Publikisht dhe poshtë brezit.

Çfarë fshihet brenda kapakëve të “Unë jam gegë”? Asgjë më shumë sesa një sprovë eseistike, e cila përpiqet t’i bëjë një fotografi dy pjesëve përbërëse të kombit shqiptar, gegë e toskë. Natyrisht rezultati, është një fotografi e shumë fotografive të mëparshme që autorë të shumtë, vendas e të huaj, i kanë bërë strukturës dykrerëshe të kombit shqiptar, por edhe syri origjinal i Nanos është i pranishëm aty, në atelienë e krijimit të kësaj panorame. Asgjë më shumë se kaq. Problemi është se poetit Bajron ia pranojmë gjithçka thotë për shqiptarët, Edit Durham-it po e po, Konicës e Kadaresë herë po e herë jo, Rexhep Qosjes më shumë jo se po, Schmitt-it disa po e disa jo. E kështu më radhë, pa përmendur faktin se një shkencë e tërë si antropologjia ngrihet mbi themelet e dyshimta të përgjithësimit të karaktereve të fiseve apo popujve.

Rastësisht e quajta “fotografi” esenë e Nanos. Por, mesa duket, këtu fillon problemi. Të tjerë e shohin (nëse kanë denjuar ta lexojnë) atë si “karikaturë”. Arsyeja për sherr në këtë rast është evidente. Fotografia pasqyron besnikërisht (?) një realitet, ndërsa karikatura e shtrembëron atë. E megjithatë kam bindjen se “eksitimi online” (siç e quajti vetë autori Nano) ka arsye më të thella se një debat i mundshëm “fotografi” vs “karikaturë”. Pretendimi për gjoja mungesë saktësie, objektiviteti shkencor, zgjedhje autorësh apo metodologjie të gabuar në librin e Nanos është i gjithi një alibi. Sepse nuk besoj se mënyra e duhur e leximit për produkte të tilla është ngritja e pyetjes “a është e vërtetë ajo që shkruan autori”? Sigurisht që nuk mund ta provojmë shkencërisht që me “gegët bën komb e me toskët bën shtet”, por kush mund të guxojë shkencërisht të vërë shenjë barazimi kulturor midis një gegu mirditor dhe një labi vlonjat?

Po çfarë ka atëherë “Unë jam gegë” sa të zgjojë kritika idhnake, pikcikme tallëse apo parodizimin e Portokallisë? Me një lehtësi lodërtare Nano ka prekur kategorinë më sensibël të shqiptarëve, për të cilët identiteti është një shenjtëri dhe, si e tillë, është sakrilegj ta vësh në pikëpyetje apo ta ndryshosh. Nano ka guxuar të trazojë ujërat e turbullta, poshtë të cilave struket identiteti i dyzuar i shqiptarit. E për atë që guxon ta prekë identitetin s’ka shkencë a objektivitet shkencor që të shpëton. As marrja në mbrojtje nga dy gegë si Alfred Serreqi dhe Primo Shllaku nuk të shpëton nga kryqëzimi…

“Unë jam gegë” nuk ngre aspak pretendimin për saktësi shkencore. Është thjesht perceptim i një njeriu të lirë, i cili prek nervin e një shoqërie si kjo e jona që endet e dyzuar përsëbrendshmi nëpër zona tabùsh, mes gegësh e toskësh, myslimanësh e katolikësh, të djathtësh demokratë e të majtësh komunistë. Pickon nervin e shqiptarëve, të cilët identitetin e kanë akoma si garant të qëndrueshmërisë përballë të papriturave të ekzistencës. Mjerë ai, që, si Muç Nano, guxon të lëvizë gardhiqet e kësaj toke. Nano na vë të gjithëve para një pasqyre e në këtë rast vlen aforizmi i Lichtenberg-ut “libri është si një pasqyrë: kur ajo i vihet përballë një majmuni, në të s’ka se si të reflektohet një apostull”.

Marrë nga Mapo