Lufta 4-vjeçare e shimpanzeve të Gombes, një leksion për natyrën njerëzore

Të ngjashëm me njerëzit, shimpanzetë mund të perceptohen si shumë më të butë dhe të parrezikshëm. Por në disa rrethana, ata shfaqin një anë të errët të natyrës së tyre, që flet shumë edhe për vetë natyrën njerëzore.

Një rast i tillë shpjegohet në librin “Përmes dritares, tridhjetë vitet e mia me shimpanzetë e Gombes”, shkruar nga studiuesja e primatëve, Jane Goodall. Në kapitullin “Lufta” të këtij libri shpjegohet një nga konfliktet më të ashpra në mbretërinë e kafshëve: Lufta e shimpanzeve të Gombes.

Në Parkun Kombëtar të Gombes, në Tanzani, në vitin 1974, komuniteti Kasakela i shimpanzeve ishte ndarë në dy grupe: në njërin seksion të parkut ishin vendosur 6 meshkuj dhe tri femra dhe në tjetrin 8 meshkuj dhe 12 femra.

Të dy fraksionet i ruanin territoret e tyre me forcë, çka çonte në përplasje të koordinuara dhe vdekjeprurëse. Gjatë këtyre përplasjeve, shimpanzetë normalisht paqësore shfaqën nivele të jashtëzakonshme mizorie dhe brutaliteti. Zakonisht, të organizuara, ato sulmonin një individ të grupit tjetër, kur ishte vetëm. Në total, lufta zgjati katër vjet dhe përfundoi vetëm kur komuniteti i ndarë (6 meshkuj dhe 3 femra) ishte zhdukur plotësisht.

Lufta e Shimpanzeve pati implikime të mëdha, si për Goodallin personalisht ashtu edhe për komunitetin akademik. Shumë nga shimpanzetë që humbën jetën gjatë konfliktit ishin shimpanzetë që Goodall i kishte njohur nga afër; secili kishte një emër, një fytyrë dhe një personalitet. Nga ana tjetër, lufta shënoi rastin e parë që primatologët vëzhguan shimpanzetë të përfshiheshin në vrasje gjakftohtë - një sjellje që më parë ishte konsideruar ekskluzive për njeriun.

Konsistenca me të cilën kryhen këto sulme nëpër komunitete të ndryshme tregon se ato janë një formë e integruar e sjelljes së shimpanzes dhe jo thjesht aksidente të frikshme që vijnë nga nxehtësia e betejës. Në të njëjtën kohë, shkencëtarët kanë luftuar për të gjetur një shpjegim për natyrën e tyre tepër të dhunshme.

Studiuesit Joseph Manson dhe Richard Ërangham nuk arritën të identifikonin ndonjë përfitim afatshkurtër të bastisjeve vdekjeprurëse. Megjithatë, në terma afatgjatë, ato mund të jenë të dobishme për aq sa sigurojnë zhdukjen e komuniteteve rivale që përndryshe do të konkurronin për burime natyrore dhe riprodhuese.

Ky shpjegim sigurisht që i përshtatet komunitetit Kasakela i cili, para ndarjes, përfshinte një numër afërsisht të barabartë anëtarësh meshkuj dhe femra. Kjo nuk është ideale për komunitetet e shimpanzeve, të cilat janë më të qëndrueshme kur numri i anëtarëve femra tejkalon numrin e atyre meshkuj. Për shumë specie, disbalancat gjinore në favor të meshkujve rezultojnë në rritje të konkurrencës midis meshkujve. Në Gombe, kjo garë mori formën e luftës guerile, ku secili komunitet luftonte për të drejtën e femrave të tjetrit.

Kjo hipotezë, ndonëse bindëse, ende nuk arrin të japë llogari për mizorinë e tepruar të shfaqur nga fisi Kasakela, veçanërisht kur merret parasysh se - në konflikte të tjera shimpanzesh - femrat dihet se janë ribashkuar me komunitetet pas vrasjes sistematike të partnerëve të tyre.

Për të gjetur një përgjigje, studiuesit u përqendruan te kostoja e konfliktit. Tek shimpanzetë, kjo kosto është pak ose aspak. Bastisjet kryhen në grupe të mëdha dhe, siç u përmend, synojnë vetëm shimpanzetë që janë të pashoqëruara. Më pas ato shimpanze fiksohen, në mënyrë që agresorët të mund të shkaktojnë të gjithë dëmin që duan pa u shqetësuar se mund të lëndohen vetë.

Ky korrelacion midis çekuilibrit të fuqisë dhe brutalitetit të tepruar nuk është ekskluziv për shimpanzetë. Në studimin e tyre të lartpërmendur, Manson dhe Ërangham vërejnë se pritat ultra të dhunshme mund të kenë qenë një metodë efektive dhe e preferuar e luftës midis njeriut të lashtë që ushqehej me gjueti. Kjo praktikë vazhdon edhe sot me anë të taktikave ushtarake, si p.sh. blitzkrieg i Gjermanisë naziste, që përfshin përballjen e kundërshtarit "me një forcë kaq dërrmuese saqë rezistenca është e pamundur".

Siç tregohet nga shimpanzetë Gombe, përdorimi i forcës së tepruar mund t'i lejojë agresorët t’i mposhtin shpejt me armiqtë e tyre, duke u dhënë fund konflikteve që përndryshe mund të ishin zvarritur për dekada. Në të njëjtën kohë, ka diçka krejtësisht njerëzore në dëmtimin e kundërshtarit më të dobët – jo sepse do të fitosh diçka prej tij, por thjesht sepse mundesh ta bësh.