A është Rama-Cani drejtimi i duhur për Ekonominë?

Prej vitesh kam shkruar e analizuar shumë prej vendimeve mbi ekonominë në vendin tonë, duke intervistuar nga afër vendimmarrës vendas e të huaj. Kushdo që mendon me naivitet se mendimet dhe politikat ekonomike nuk kanë rëndësi në rastin e Shqipërisë, më rezulton se është i gabuar. Ne jemi në implementim dhe në konsumim prej 25 vitesh tashmë të recetave liberale të implementimit të tregut të lirë e efikas sipas diskutimeve të bëra nga ekonomistë e nobelistë amerikanë e europianë. Në këtë pikë, të gjitha dështimet kanë qenë të politikanëve apo institucioneve shtetërore, dhe jo të tregut, ndaj dhe reformat që mundet të shtyjnë akoma më shumë këtë proces duhen inkurajuar e mirëpritur.

Këtë gjë e theksuan dhe kolegët e Fondacionit për Liri Ekonomike në Greqi, Liberty Monitor, të cilët theksonin: “Ju në Shqipëri i keni zgjidhur shumë prej sfidave që Greqia ka dhe jeni më liberalë se ne”. Ne do të vazhdojmë dhe për vite me radhë, pas zgjedhjes së Syriza-s me një shtet etatist”.

Duke iu referuar të dhënave nuk janë gabim, pasi Shqipëria, megjithëse në përkeqësim në vitet e fundit, është në vend të 63-të përsa i përket lirisë ekonomike krahasuar me Greqinë, e cila ndodhet në vend të 130-të. Të ndërmarrësh reforma që u vijnë në ndihmë bizneseve nuk është diçka e lehtë dhe gjithnjë kjo kërkon një mandat të qartë politik nga ana e publikut në zgjedhje.

Ashtu sikundër në Greqi, edhe në Shqipëri publiku iu ofroi partive të majta një mandat të tillë për të ndërmarrë ato masa që do t’i lehtësonte bizneset nga burokracitë e do t’i nxiste ato të rrisnin investimet në vend.  Por të dhënat e fundit të ekonomisë tregojnë së në të dyja vendet gjërat nuk po shkojnë ashtu si duhet.  Debati është ndezur edhe një herë në Greqi, ku ministri i Syrizas, Voutsis është shprehur se nuk ka para për të paguar transhin ndaj FMN-së me vlerë 1.6 miliard dollarë. Kaq keq është situata ekonomike atje, sa kancelarët e universiteteve publike më shpreheshin në Samitin për Emergjencën në Ekonomike Greke të organizuar në Athinë gjatë javës së shkuar, se tërë fondet që kishin universitetet ua kishte marrë qeveria për të paguar pagat dhe pensionet. Ministri i Financave nga ana tjetër pranoi se ka mbi 500 mijë punëtorë që nuk janë paguar për punën e tyre në 6 muajt e fundit. Në këtë klimë, debati u zhvillua kryesisht mes nobelistit Thomas Sargent dhe ministrit Varufakis për të ardhmen e vendit dhe shumë akademikeve e ish-ministra Financash të Suedisë, Sllovakisë e Bullgarisë. Sipas Sargent, teoricienit të Pritshmërive racionale, Varufakis la shumë prej ideve të tij në gjysmë duke menduar se ato janë të nënkuptuara. Këto ide të paqarta e të papërfunduara sipas tij krijojnë rrezik të shtuar në ekonomi, sidomos kur statistikat zyrtare tregojnë për përkeqësim të situatës ekonomike. Mungesa e transparencës apo e Planit B në menaxhimin e financave publike dëmton në këtë kuptim ekonominë e vendit.

Që nga vendosja e taksës progresive dhe të mirave të pretenduara që ajo do t’i sillte 97% të popullsisë në vend, dyshja Rama-Cani kanë ndërprerë çdolloj diskutimi në publik për ekonominë. Ata po shpërdorojnë mandatin politik të dhënë nga qytetarët duke rritur në kurriz të tyre çdo vit taksat, pa i dhënë mbrapsht asnjë projekt të ri në investime. Lehtësia e rritjes së borxhit dhe bashkëpunimit me FMN-në e Bankën Botërore ishin gati naive duke pretenduar se çdo kosto ndaj bizneseve vjen si pasojë e marrëveshjes me këto institucione, duke dashur të delegojnë përgjegjësitë politike diku tjetër. Në situatën që ishte ekonomia shqiptare në shtator të vitit 2013, Rama- Cani në mungesë të ekspertizës së nevojshme ekonomike bënë atë që shumë ekonomistë e quajnë “text-book error” (rritja e taksave në kohë krize). Kjo tregoi se qeveria me në krye Kryeministrin është profane në ekonomi, por paradoksalisht me një mandat të madh politik.

Të dhënat tregojnë se qeveria ka 9.1% më pak të ardhura nga TVSH-ja krahasuar me vitin 2014 e më pak të ardhura në zëra të tillë si; taksa doganore, taksa nacionale e në nivelin e të ardhurave personale. Frika dhe paniku vihen re në uljen e shpenzimeve me 9.1% për katër muajt e parë nga plani i ministrit Cani për këtë vit. Marrëdhënia mes të dyve duhet të jetë e vështire edhe pas dyerve, pasi as njëri e as tjetri nuk kanë pranuar asnjëherë që diskutimi mbi ekonominë të vinte nga jashtë radhëve të saj apo nga brenda qeverisë në mënyrë profesionale dhe jo politike. Ata janë duke menduar me siguri për një Plan B për financat publike. Të cilin do e marrim vesh vetëm pas zgjedhjeve vendore.

Nga ana tjetër, pavarësisht sfidave të ekonomisë gjatë viteve 2009 e deri në vitin 2013, Berisha- Bode mbajtën vendin larg krizës duke i dhënë optimizëm vendit e investitorëve të huaj përmes taksave të sheshta e të thjeshta, rritjes së investimeve publike në infrastrukturë rrugore për të lehtësuar afarizmin në vend e për ta lidhur tregun e brendshëm me atë të jashtëm. Diskutimin për ekonominë ata e lejuan si brenda dhe jashtë radhëve të tyre, për të siguruar që do të ndërmerrnin ato politika që do të ishin më të përshtatshme për vendin. Të dy këta bashkëpunëtorë na japin neve sot mundësinë për të analizuar efektet e politikave të tyre. Në rast se edhe pas rezultateve negative të politikave të majta ne mohojmë debatin ekonomik në Shqipëri, gjasat janë se do të shkojmë në drejtimin e gabuar, atë të Greqisë.

Mapo