Një Sondazh i Ri mbi Islamin në Shqipëri

 

 

Përkatesitë fetare të popullsisë në Shqipërinë post-komuniste, përqindjet e popullsisë

që identifikohen me një bashkësi fetare apo një tjetër prej vitesh janë politizuar në

ndërlidhjen e këtyre identiteteve me orientimin gjeo-politik dhe kulturor të vendit. Si të

tilla, deklarimet e përqindjeve të përkatësive fetare kanë zgjuar vëmendjen e publikut

dhe analistëve mediatikë. Besueshmëria e regjistrimit të popullsisë në Censusin e fundit,

ku përfshiheshin pyetje rreth etnisë dhe fesë, u vu në dyshim qysh në fazën fillestare

dhe vështirë të na japë rezultate të besueshme edhe kur qeveria të vendosë të shpallë

rezultatet. Këto ditë, Pew Research, një nga entet më të njohura në botë në studimin e

religjionit realizoi një sondazh mbi Islamin në botë ku u përfshi dhe një sondazh mbi

Shqipërinë.

 

Në Shqipëri janë pyetur 1032 persona dhe nga këta 788 janë deklaruar besimtarë

myslimanë. Vetëm 15 përqind e shqiptarëve kanë deklaruar se feja ka shumë rëndësi në

jetën e tyre, duke qenë kështu vendi me përqindjen më të ulët, në dallim edhe nga Kosova

ku 44 përqind thonë se feja ka shumë rëndësi në jetën e tyre. Në Shqipëri vetëm 10

përqind thonë se janë myslimanë suni, kurse 65 përqind thonë se janë thjesht myslimanë.

Askush nuk thotë se është shia. Në Shqipëri, sipas sondazhit, është edhe numri më i ulët

i atyre që falen, vetëm katër përqind. Po ashtu, vetëm dy përqind thonë se shkojnë në

xhami, duke shënuar sërish përqindjen më të ulët në vendet myslimane; 44 përqind thonë

se mbajnë ramazan, kurse në Kosovë kjo shifër shkon në 76 përqind. Shqiptarët mbajnë

rekordin edhe për numrin më të pakët të atyre që lexojnë Kuranin, ndërsa 43 përqind

e shqiptarëve thonë se japin zekat - një lloj bamirësie e detyrueshme për besimtarin

mysliman – ndërkohë që në Kosovë 69 përqind e të anketuarve japin zekat.

 

Interesante janë edhe rezultatet që na informojnë rreth disa formave të religjiozitetit si

përhapja e hajmalive, besimi në shtriga dhe syri i keq, ku përqindjet janë më të larta se

sa në besime të rëndësishme teologjike të Islamit si rikthimi i Jezusit (Isait), indikacion

i prezencës së besimeve që kanë mbetur të lidhura me forma të religjionit popullor, por

mungesa e dijes mbi qëndrime skolastike të Islamit.

 

Këto të dhëna janë të ngjashme në raporte me vende të tjera me popullsi myslimane

ku numri i atyre që agjërojnë në muajin e Ramazanit është më i lartë se i atyre që falen

rregullisht dhe besime në hajmali janë më të përhapura si forma të besimit popullor

se sa bindje dogmatike si fjala vjen rikthimi i Jezusit (Isait). Shifrat e tjera duket të

konfirmojnë pritshmëri që kemi rreth fesë në Shqipëri, të lidhura me përqindje të ulta në

frekuentimin e rregullt të xhamive dhe i atyre që falen - reflektues të një shoqërie që kaloi

në një formë unike të luftës së shtetit ndaj fesë në penalizmin sistematik të praktikave dhe

besimeve fetare.

 

Por sociologët e fesë na tërheqin vëmendjen dhe na kërkojnë të jemi skeptikë ndaj

sondazheve që na informojnë rreth trendeve fetare. Jose Casanova, një nga sociologët më

të njohur sot në studimin e sociologjisë së religjionit, shkruan në një artikull studimor (në

Rethinking Secularism, Oxford University Press, 2011) se “ne dimë në mënyrë faktike

se amerikanët ashtu si evropianët u gënjejnë mbledhësve të sondazheve [për fenë ].

Amerikanët egzagjerojnë religjiozitetin e tyre, duke pretenduar se shkojnë në kishë e

 

falen më shpesh nga sa ndodh faktikisht… dhe se nuk duhet besuar religjioziteti i tyre i

vetë-deklaruar.” Arsyeja e këtij egzagjerimi, sipas Casanova, shpjegohet nga besimi i të

pyeturve se të jesh amerikan modern përfshin, gjithashtu, të jesh fetar.

 

Evropianët e bëjnë këtë në drejtim të kundërt, duke u përpjekur të minimizojnë

religjiozitetin e tyre. Kjo mospërputhje shpjegohet, sipas Casanova, me idenë se të qenit

religjioz nuk shihet si një atribut pozitiv në një kulturë predominante sekulare, meqënëse

në Evropë, në dallim nga ShBA, meret i mirëqënë identifikimi i të qenit modern dhe të

qenit i sekularizuar dhe ku të qenit i sekularizuar kuptohet si të kesh lënë pas krahëve

fenë.

 

Teksa artikulli adreson zhvillimet aktuale të idesë së sekulares, mund të na shtyjë të

mendojmë rreth çfarë pritshmërie kemi nga vetëdeklarimi i fesë dhe çfarë përfytyrimi

është ngritur mbi të qenit një shqiptar modern dhe evropian, se çfarë përfytyrimi mbi të

qenit modern dhe evropian u është predikuar shqiptarëve nga elitat politike dhe kulturore,

ekskluzivisht në lidhje me fenë.

 

Maria Todorova, në librin e saj Imagining the Balkans (Oxford University Press,

2009), citon ish-kryeministrin Gramoz Pashko të deklarojë se: “”[E vetmja shpresë

për Shqipërinë është gjenerata e re], që e ka dashur civilizimin evropian dhe vlerat e

krishtera.” Ky apel i sinqertë ndaj vlerave të krishtera nga një vend që përpara se të bëhej

ateist ishte 70% mysliman,” shkruan Todorova, “indikon naivitetin dhe mungesën e

llustrës së ligjërimit të ri politik shqiptar, që nuk ka zotëruar ende fasadën e nderuar të

fjalorit pluralist. Është, gjithashtu, tregues i instiktit të drejtë politik të elitës së re politike,

që nuk është mashtruar nga pretensa mbireligjioze, joracore dhe joetnike e universalizmit

dhe pluralizmit të ligjërimit të Evropës apo Perëndimit.”

 

Ismail Kadare, i sugjeroi kreut të fundit komunist, Ramiz Alisë, që kur Shqipëria po

merte hapin e lejimit të fesë, të lejonte hapjen e kishave, por jo të xhamive, duke lidhur

identitetin fetar me qënësinë evropiane. Në 2005, ish presidenti Moisiu deklaroi në Angli

se shqiptarët janë në esencën e tyre të krishterë, duke përshkruar islamin si një fe të mbi-

vendosur në shtratin natyral, por gjithsesi sipërfaqsor dhe i huaj. Në prag të Censusit,

shumë figura publike deklaruan se Censusi ishte një rast për të fshirë ‘klishenë’ e një

shumice myslimane në Shqipëri.

 

Sociologët më të njohur sot në botë parashikojnë ndryshime të përfytyrimeve mbi

sekularen dhe të qenit modern e këto do reflektohen edhe në publikun shqiptar. Si do

ndryshojnë pritshmëritë rreth qënësisë moderne shqiptare në lidhje me fenë, po qëndrimet

e elitave politike dhe kulturore; si do përkthehen këto qëndrime në përfytyrimet e

praktikantëve fetarë? Ky sondazh i Pew Research ka vlerë në nivelin krahasues me

vendet e tjera, por në përgjigje të këtyre pyetjeve do nevojiten studime të mirëfillta

antropologjike e sociologjike, të cilat janë ende të munguara.