gjuha

1. E keni dëgjuar ndonjëherë fjalën malenak?

E ndesha rastësisht, duke kërkuar diçka tjetër, në Fjalorin e Gjuhës Shqipe, 2006, vepër e akademisë. Është shenuar si mbiemër, malenak, – e. Kuptimi: malësor. Ilustrimi: valle malenake, valle dyshe e Shqipërisë së mesme.

Dy fjalorët e tjerë, i 1954-ës dhe 1980-ës, që vlerësohen si gurë themeli, s’e kanë. Në asnjë vepër të letërsisë shqipe s’më ka rënë në sy. Është krijuar prej emrit mal me prapashtesë?

Arbëreshët, shkrimi i shqipes. Dy elementë që preken në intervistën e Bardhyl Demirajt për "Gazeta Shqiptare". Drejtuesi i katedrës së albanologjisë në Munih, nuk mjaftohet vetëm me shpjegimin e përgjithshëm të librit të tij, por na sjell një varg shpjegimesh lidhur me Buzukun, Formulën e Mallkimit, kuptohet shumë e shumë individë të shquar arbëreshë, por edhe shpjegime të thukëta për probleme albanologjike që lidhen me arealin arbëresh e shumë e shumë të tjera. 

Gjuhëtari italian Leonardo Maria Savoia, një studiues i shqipes, i ka dhënë një intervistë televizionit të Kosovës, "Koha". Savoia bën një përmbledhje të vendit të shqipes në grupin e gjuhëve indoeuropiane, diçka e studiuar tashmë, ndërkohë që tërheq vëmendjen mbi rrezikun që i kanoset të folmes arbëreshe në Itali.

Para disa vitesh ripashë në Arkivin e Muzeut Historik Kombëtar një fotografi të rrallë të Eqrem Çabej 16 vjeçar, duke u takuar me senatorin francez dhe shqiptarofilin e madh Justin Godart. Djaloshi Çabej ishte zgjedhur si një nga nxënësit më të shkëlqyer të Gjirokastrës për ta mikëpritur Godartin.

Në fushën e studimeve shqiptare ngulimet e përhapura në Greqi, Itali jugore e Siqeli, për vjetërsinë e themelimit të tyre e për shkëputjen e hershme nga trungu i përbashkët, janë me rëndësi si për historianin ashtu dhe për etnografin e onomastin. Po janë në mënyrë të veçantë edhe për gjuhëtarin, i cili gjen në dialektet e tyre gjurmët e një faze të përparme të shqipes dhe mund ta rindërtojë gjer diku këtë me anën e atyre.

“Ndal anglishtes! Të mbrojmë italishten!”. Kështu e titullon një shkrim të vetin “Avvenire” në Itali, i cili vë theksin te huazimet e sforcuara dhe të panevojshme që kanë depërtuar në lëmin teknologjik e atë të biznesit. “Por me të vërtetë që termat teknikë anglisht nuk kanë të barazvlefshmin e tyre në italisht? E pavërtetë”, vijon “Avvenire” duke raportuar se “gjuhëtarët e grupit Incipit, pjesë e Akademisë Crusca që merret me vlerësimin e neologjismave dhe huazimeve...kanë propozuar një shembull të përkthimit  italisht të tyre...”.

Robert Elsie, shkrimtar, përkthyes, interpret dhe albanolog, prej mëse 30 vjetësh, studion albanologjinë, veçanërisht kulturën, letërsinë dhe historinë e shqiptarëve. Një kontribut i vyer i albanologut Elsie, na çon në variantet dialektore të gjuhës shqipe. Ai ka gjurmuar prej vitit 1999 gjithë variantet dialektore, në çdo kënd të Shqipërisë shtetërore, ndër shqiptarët e Malit të Zi dhe Maqedonisë, në Kosovë! Ka regjistruar variantet dialektore të Arbëreshëve të Italisë, të shqiptarëve në Greqi, Kroaci, Turqi, Bullgari.

Një diskutim interesant është zhvilluar së fundmi në blogun “Peizazhe të Fjalës” mbi origjinën, por edhe arsyet e takimit mes Enver Hoxës dhe gjuhëtarit Eqrem Çabej, sjellë në vëmendje nga një foto e njohur. Përmes një postimi në këtë blog bëhet një intepretim vizual e perceptues i fotos për të kaluar në disa konsiderata të përgjithshme për raportet mes pushtetit dhe shkencës në Diktaturë. Shkruan autori i shkrimit:

Prej se është shpallur e krijuar, në Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, në vitin 1972, në Tiranë, dhe e pranuar prej shqiptarëve në të gjitha trojet e tyre, gjuha e njësuar letrare kombëtare, tani e quajtur më shpesh, gjuha standarde, vazhdon të jetë e kritikuar apo, madje, e mohuar prej dy anësh, në të vërtetë prej dy fronteve: prej frontit që mund të quhet politik e ideologjik dhe prej frontit që mund të quhet krahinor e dialektor.

Libri më i ri i Rrahman Paçarizit “Konversioni në gjuhën shqipe”, që pritet të botohet së shpejti, sipas autorit do të sjell një fenomen në fjalëformimin e shqipes që është trajtuar shumë pak në gjuhësinë shqiptare. Ai për KultPlus ka treguar mbi studimin në këtë libër, sikurse që ka shpjeguar se ky libër fillimisht do të promovohet në Shkodër. Libri përmban rreth 700 fjalë ku vërehet konversioni i kryer ose procesi që çon kah konversioni dhe krejt kjo është ilustruar me më se 1400 shembuj.