Lundërthyer në Mesdhe

A është europiane Greqia? Is Greece European? Kësaj pyetjeje kërkon t’i përgjigjetRobert D. Kaplan, me një analizë gjeopolitike të botuar këto ditë në stratfor.com.

Nëse Greqia është apo jo europiane, kjo çështje nuk është se nuk më le të fle natën; meqë unë vetë nuk kam dyshim se Greqia është po aq europiane sa edhe Irlanda ose Estonia.

Megjithatë, pyetja e Kaplan-it dhe sidomos përgjigjja e tij kanë interes, për të kuptuar mënyrën si mund t’i përgjigjen të tjerët, sot dhe nesër, pyetjes nëse është apo jo Shqipëria europiane.

Kaplan-i vëren pozicionin e paqëndrueshëm të Greqisë moderne, midis Perëndimit dhe Lindjes; duke pranuar, në mënyrë implicite, një shenjë barazie midis Perëndimit dhe Europës.

Ai gjithashtu vëren se zhvillimi ekonomik dhe politik i Greqisë ka shenjat e një trashëgimie që nuk i përket e tëra Perëndimit modern (“not wholly in the modern West”: vëreni kalimin, tinzar, nga Europa e titullit te Perëndimi i tekstit; i cili nënkupton se veç Perëndimi mund të jetë mirëfilli Europë).

Argumentet e Kaplan-it për këtë papërkatësi të Greqisë në botën Perëndimore janë këto:

1. Gati ¾ e bizneseve greke janë prona familjesh dhe mbështeten në punën familjare, çka e vështirëson shumë promovimin meritokratik për ata që janë jashtë familjes.

2. Mashtrimi në taksa mbizotëron.

3. Ekonomia vuan nga një mungesë e madhe e kompetitivitetit, edhe ngaqë Greqia ka një ekonomi shërbimesh, që mbështetet në turizmin, dhe ku prodhimi (manufacturing) përfaqëson një sektor të dobët.

Këta tre faktorë, vëren autori, kanë shumë të bëjnë me politika të këqija të zbatuara gjatë viteve dhe dekadave, por janë edhe produkt i historisë dhe kulturës, të cilat, nga ana e tyre, janë produkte të gjeografisë.

Veç kësaj, kemi edhe prapambetjen politike, sa kohë që, për një kohë të gjatë, në shekullin 20, partitë politike greke kanë pasur një cilësi paternaliste, prej kafeneje, të organizuara siç kanë qenë rreth personaliteteve të forta – ose kapedanëve, në çdo kuptim, me përjashtim të emrit – me shumë pak mbështetje organizative formale. Dhe, më tej akoma, partia në pushtet jo vetëm ka dominuar instancat më të larta të burokracisë, siç ndodh normalisht në një demokraci, por edhe instancat e mesme dhe të ulëta.

Autori përmend, si faktor shtesë që e largon Greqinë nga Perëndimi, edhe praninë e disa partive radikale, të së majtës dhe së djathtës, çka bie ndesh me prirjen e politikës moderne, për t’u orientuar ndaj qendrës.

Por, nëse është kështu, atëherë pse e pranuan Greqinë në Bashkimin Europian në 1981, pyet autori; dhe përgjigjet: vendimi i Brukselit ishte politik dhe idealist, jo ekonomik.

Kaplan-i ka jetuar në Greqi shtatë vjet, në vitet 1980, dhe e njeh realitetin e atjeshëm, sikurse e di që prurjet e parasë europiane, në atë kohë dhe më pas, mund të ishin përdorur për të disiplinuar dhe reformuar ekonominë, në vend që të forconin burokracinë.

Përfundon autori: tani që Greqia rrezikohet të dëbohet nga eurozona (ose të ikë vetë që andej), orientimi i saj politik nuk mund të merret si i mirëqenë; dhe përmend, në këtë kontekst, interesimin e rusëve dhe të kinezëve në ekonominë e këtij vendi.

Unë këtë e lexoj kështu: jo vetëm Greqia tradicionalisht nuk ka qenë tërësisht pjesë e Europës (lexo: Perëndimit), por edhe pasojat e kësaj trashëgimie mund ta largojnë Greqinë e sotme nga Europa.

Ua lë mendjeve të ftohta të vendosin nëse këtu kemi të bëjmë me një paradoks apo me një gabim logjik.

Greqia është pjesë e Europës, sepse Europa është e tillë që të konsistojë në shumë pjesë; madje ky është edhe thelbi i Europës, si njësi jo vetëm politike, por edhe historike dhe kulturore.

Europa ka qendrën e vet dhe skajet e veta; nuk mund të jetë e gjitha qendër – dhe Greqia qëllon të jetë në një nga skajet, ose në kufi me jo-Europën.

Arsyetimi mund të rimerret edhe për Shqipërinë; meqë, po të zbatojmë kriteret e Kaplan-it, Shqipëria ka një trashëgimi historike të tillë, që do ta zhvendoste diku andej nga Kirgizstani ose Turkmenia.

E megjithatë, jemi në buzë të Adriatikut, përballë Italisë, dhe po aq pjesë e Europës sa kombet dhe kulturat e tjera.

As Europa as Perëndimi nuk janë kombe, por ide; dhe ide që fillojnë atje ku mbarojnë kombet.

Karakteristikat sociale dhe ekonomike që ia atribuon Kaplan-i Greqisë, dhe që, sipas tij, e mbajnë këtë larg “Europës”, i kanë edhe vende të tjera të Ballkanit, por edhe Italia nga mesi e poshtë; dhe me siguri edhe pjesë të Spanjës dhe të Portugalisë.

Fati i këtyre rajoneve të prapambetura, në Itali, në Spanjë dhe ndoshta gjetiu, është se kanë qenë pjesë entitetesh më të mëdha, ose shtetesh pak a shumë kombëtare, të cilat nuk i kanë lejuar të mbeten aq prapa, sa t’i shkëputen “Perëndimit.”

Mjaft të kujtoj rolin ekonomik të Katalonisë, në Spanjë; ose të Italisë së Veriut, në Itali.

Greqia dhe, mutatis mutandis Shqipëria, nuk e kanë këtë fat; prandaj, pikërisht për këto vende të vogla, ose këto skaje të Europës, është e rëndësishme të përfshihen në struktura më të mëdha; por që të marrin prej andej jo aq pará, sesa shtysën e nevojshme për reformat politike, ekonomike dhe sociale.

Entitetet mbikombëtare, dhe këtu kam parasysh perandoritë në histori, ose edhe bashkimet dhe aleancat moderne, si Europa e Bashkuar, mund të vendosin t’i trajtojnë në mënyra të ndryshme periferitë.

Kështu, sa për të sjellë një shembull, Durrësi ose Vlora, gjatë pesë shekujve të Perandorisë Osmane, mund të kishin lulëzuar po aq sa edhe Stambolli dhe Izmiri; por kjo nuk ndodhi, sepse Porta e Lartë në marrëveshje me Venedikun preferoi ta lindte bregun e Adriatikut djerrë.

Do të ishte katastrofë, si për Greqinë ashtu edhe për Shqipërinë, që të pësonin të njëjtin fat, tani që gjenden në periferi të një perandorie tjetër, tipologjikisht të ndryshme nga ajo Osmania.

Një ekonomi që funksionon keq, në bashkëlidhje edhe me kriminalitetin e theksuar, korrupsionin dhe familizmin amoral (të Banfield-it), ose diktatin e bandave të vëllezërve dhe të kushërinjve, mund të shndërrohet në burim entropie, ose kaosi, për një shoqëri tjetër më të shëndetshme përbri.

Europa e Bashkuar, dhe pikërisht Perëndimi, e njohin mirë dhe e luftojnë kriminalitetin e organizuar me burim tradicionalisht prej Italisë së Jugut, dhe tani edhe nga rajonet e ish-Jugosllavisë dhe Shqipëria.

Bandat kriminale kanë pushtuar hapësira kritike në tregtinë e drogës, trafikun e njerëzve, pastrimin e parave dhe të tjera veprimtari të ngjashme.

Në të njëjtën mënyrë, vrugu i Euros, me burim nga borxhi toksik i Greqisë, mund të shkaktojë dëme të pallogaritshme në monedhën e përbashkët europiane.

Rreziku i izolimit nëpërmjet karantinës, prej kohësh i pranishëm në situatën gjeopolitike të Shqipërisë, tani i është avitur edhe Greqisë.

Natyrisht, çfarë ndodhi këtë periudhë me Greqinë është ogur i keq, për perspektivat europiane të Shqipërisë; sepse ato karakteristika që e ndajnë Greqinë nga “Europa”, dhe që i përmend Kaplan-i në analizën e vet, shoqëria shqiptare i ka me bollëk, madje me tepri: familizmi, tribalizmi, korrupsioni, politizimi i administratës, mungesa e industrisë prodhuese. Nëse Europa u dogj tashmë me Greqinë, do të matet mirë, para se të qasë në gjirin e vet Shqipërinë.

Sido që ta rrotullosh, kriza greke e komprometoi keq të ardhmen europiane të Shqipërisë; dhe pikërisht kur ne e kishim të gjithë mendjen te lotaria e zgjedhjes së Presidentit.

Analiza e Kaplan-it, pavarësisht nga kritikat që mund t’i bëhen, dëshmon se Europa, përballë krizës së tanishme, po i falet një mendësie prej country club-i, duke u ngushëlluar me mbiemrat dhe gjenealogjitë e anëtarëve të vet.

Dhe nëse Greqisë po i afrohen, me dhurata në duar, Rusia dhe Kina, po Shqipërisë kush vallë po i afrohet? Kjo është pyetja e madhe që kërkon jo aq përgjigje sesa një analizë të mirëfilltë, që të shkojë përtej histerisë ndërfetare dhe mërive krahinore, me të cilat kemi shkëlqyer deri më sot.

Marrë nga Peizazhe të Fjalës