Dante Alighieri dhe Feja islame

Në vitin 1919, Miguel Asín Palacios botoi një libër (Eskatologjia myslimane te Komedia Hyjnore) që shkaktoi shumë zhurmë. Në qindra faqe shiheshin analogji befasuese mes tekstit të Dantes dhe teksteve të ndryshme të traditës islamike, veçanërisht versionet e ndryshme të udhëtimit natën të Muhametit në Ferr dhe Parajsë. Në Itali lindi një polemikë mes mbështetësve të studimit dhe mbrojtësve të origjinalitetit të Dantes. Po përgatitej 600-vjetori i vdekjes së poetit italian dhe bota islamike shihej përgjithësisht në klimën e ambicieve koloniale dhe civilizuese: si mund të mendohej se gjeniu italian të ishte borxhli i traditave të komunitarëve të varfër? Më kujtohet se, në fund të viteve ‘80 organizuam në Bolonja një sërë seminaresh për interpretuesit delirues të Dantes dhe kur doli një libër (Ideja e deformuar) esetë merreshin me Rosetin, Aronë, Valin, Guennonin dhe me Paskolin e mirë. U diskutua nëse do të futeshin në këtë listë të jo centrikëve edhe Palacios. U vendos që të mos e futnin, sepse tashmë shumë studime të mëtejshme e kishin vendosur që Palaciosi kishte qenë ndonjëherë i tepruar, por jo delirues.

Tashmë është e vërtetuar se Dante Alighieri ishte ndikuar nga burime myslimane. Problemi nuk është se ai i kishte afruar këto burime, por si mbërritën atij. Mund të fillojmë me shumë vizione mesjetare ku flitet për vizita në mbretëritë e përtejshme. Këto janë: Jeta e Shën Makario romakut, Udhëtimi i tre shenjtëve murgjve në parajsën e Tokës, Vizioni i Tugdalos e deri tek legjenda e posit të shën Patrikut. Burime perëndimore, por Palaciosi i krahasonte me traditat islamike, duke treguar se edhe në ato raste vizionarët perëndimorë kishin mësuar diçka nga vizionarët e bregut tjetër të Mesdheut. Por Palaciosi ende nuk e njihte Librin e shkallës, i gjendur në vitet ’40 të shekullit të kaluar, i përkthyer nga gjuha arabe në kastiliane, më pas në latinisht dhe frëngjishten e vjetër. A mund ta njihte Dantja atë histori të udhëtimit në jetën e mëtejshme të profetit? Mund të ketë patur lajme përmes Brunelo latinit, mësuesi i tij dhe version latinisht i tekstit gjendej te Collectio toledana, ku Pjetri i nderuar, prift i Klunit, kishte urdhëruar grumbullimin e teksteve arabe filozofike dhe shkencore – të gjitha këto para lindjes së Dantes. Maria Korti ishte përpjekur shumë që ta njihte praninë e këtyre burimeve myslimane në veprën e Dantes. Kush dëshiron sot të lexojë të paktën një përmbledhje të aventurës së jetës së përtejshme të profetit e gjen tek Udhëtimi i natës dhe ngjitja e profetit, të Einaudit.

Njohja e këtyre ndikimeve nuk ia heq madhështinë Dantes, edhe me bekimin e kundërshtarëve të lashtë të Palacios. Shumë autorë të mëdhenj u kushtuan vëmendje traditave letrare pararendësve, p.sh. Ariosto dhe megjithatë ngjizën një vepër shumë origjinale. i solla këto polemika dhe zbulime sepse një shtëpi botuese, Luini, e ribotoi librin e Palacios, me titull më të keq sesa Dantja dhe Islami dhe si parathënie përdor një të Osolës për përkthimin në vitin 1993. A ka ende kuptim ta lexosh këtë libër, pasi shumë studime, në pjesën më të madhe, i dhanë të drejtë? Po, ka, sepse është shkruar këndshëm dhe paraqit një gur të madh të ballafaqimeve mes Dantes dhe pararendësit arabë. Ka edhe në ditët tona kur të turbullt nga barbaritë e marra të fundamentalistëve myslimanë, ka prirje që të harrohen lidhjet midis kulturës perëndimore dhe kulturës progresive shumë të pasur islamike në shekujt e shkuar.

Përktheu nga italishtja: Arjan Kallço

"Mapo"