“Pakti Detar, akt më i rëndë se pazaret e Zogut dhe dajës së tij. Rama nuk ka tagër mbi të”

Një nga ekspertët e Çështjeve Juridike e Konsullore dhe Traktateve Ndërkombëtare, Prof. Ksenofon Krisafi, në këtë interviste në ‘DITA’ duke folur mbi Marrëveshjen detare me Greqinë, i quan krejtësisht të pabaza thirrjet dhe kërkesat këmbëngulëse të qeverisë greke për kthimin tek ajo marrëveshje, edhe pasi është hedhur poshtë në mënyrë unanime nga Gjykata jonë Kushtetuese në janar 2010. Këtë qëndrim të palës greke, të ritheksuar ditët e fundit nga Zv/Kryeministri dhe ministri i Jashtëm grek, Evangelos Venizelos, Profesor Krisafi e quan të papranueshëm.

“Edi Rama, i cili katër vjet më parë i dha rrugë nismës për shqyrtimin e çështjes në Gjykatën Kushteteuse, tashmë në postin e Kryeministrit të Shqipërisë, jo vetëm që nuk mund të dalë kundër vetvetes dhe të kërkojë zbatimin e asaj që i kërkohet nga ekzekutivi i vendit fqinj, por nuk ka asnjë tagër për ta bërë këtë. Kjo që ka ndodhur kësaj here, është më shumë dhe më e rëndë se pazaret e Zogut dhe të dajës së tij, Esat Pashë Toptanit me Pashiçin e Serbisë, respektivisht në vitet 1914-15 dhe në vitet 1924-1925″ – thotë ndër të tjera ai.

- Prof. Krisafi, ditët e fundit qeveria greke kërkoi rishqyrtimin e marrëveshjes detare mes Shqipërisë dhe Greqisë, madje duke e konsideruar këtë si prioritet të qeverisë së Athinës në lidhje me qeverinë e re të Shqipërisë. Si ju duket ky qëndrim i qeverisë greke?

- Qëndrimi i tanishëm i qeverisë greke kuptohet më mirë po të mbahet parasysh se ai vjen në vazhdën e një politike konstante, e cila ka nisur që nga 27 prilli i vitit 2009, kur në Tiranë ministrat e punëve të jashtme të të dy vendeve, Lulëzim Basha për palën shqiptare dhe Dora Bakojanis për palën greke, hodhën firmat mbi një dokument që u prezantua si “Marrëveshje ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Greqisë për delimitimin e zonave të tyre përkatëse te shelfit kontinental dhe zonave të tjera detare që u përkasin në bazë të së drejtës ndërkombëtare”. Menjëherë pas ceremonisë së nënshkrimit, Athina u shpreh e entusiazmuar dhe gati e ekzaltuar. Mirëpo nuk kaloi shumë kohë dhe doli në shesh se e ashtuquajtura marrëveshje kishte cenuar rëndë interesat e Shqipërisë, çka shkaktoi reagimin e rretheve të gjera të specialistëve, gazetarëve, politikanëve dhe të njerëzve të thjeshtë. Në vazhdën e përpjekjeve të tyre, me nismën e Partisë Socialiste dhe një grupi tjetër partish politike, çështja i kaloi Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë, e cila me vendimin nr. 15, datë 15.4.2010, e hodhi poshtë në mënyrë unanime. U vunë në vështirësi si qeveria shqiptare, e cila, duke fshehur të vërtetën e asaj që kishte ndodhur, ia paraqiti popullit të vet si një sukses të madh, ashtu edhe qeveria greke, që, nëpërmjet gojës së ministres së saj të jashtme, Dora Bakojanis, fill pas hedhjes së firmës, e kishte cilësuar si një sukses strategjik. Pala greke, e kapur ngushtë, me Notën nr. 238 të datës 25.2.2010, bëri të njohur qëndrimin e saj për “respektimin e kësaj marrëveshjeje të nënshkruar në vullnet të mirë dhe në përputhje me të drejtën ndërkombëtare”. Në vijim, pothuajse të gjithë ministrat e jashtëm të qeverive greke do të përsërisnin kërkesën për domosdoshmërinë e respektimit të saj. Dora Bakoyannis në datën 28.01.2010 ka deklaruar: “Asnjëra nga procedurat e ndjekura për nënshkrimin e kësaj marrëveshjeje, nuk mund të vihet në dyshim dhe gjithçka u realizua sipas ligjeve ndërkombëtare…”. Dhjetë muaj më vonë, sërish ajo shprehu keqardhje për prishjen e saj. “Duhet të them se kjo marrëveshje ishte ‘State of the art’. Kishim arritur të plotësojmë të gjitha qëllimet e politikës së jashtme greke, por njëkohësisht të bëjmë edhe një punë ndërmarrëse që ishte tërësisht e nevojshme për marrëdhëniet ndërmjet dy vendeve. Atëherë kishte kundërshti nga Partia Socialiste që doli me argumentin se i mori të gjitha Greqia dhe se nuk duhet të ishte nënshkruar me të tilla politika”, deklaroi Bakojani.

- Zv/kryeministri dhe ministri i Jashtëm grek, Evangelos Venizelos, tha më 1 gusht fjalë për fjalë “Me Shqipërinë, prioriteti ynë bazë është të rikthehemi në procesin e ratifikimit dhe sanksionimit të Marrëveshjes për zonat detare, pas bllokimit nga Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë”. Vërtet kemi të bëjmë me një bllokim nga Gjykata jonë Kushtetuse, apo ky mund të konsiderohet një kapitull i mbyllur?

- Domethënia dhe konteksti i deklarimit të z. Venizellos dalin më qartë në se do të përmendnim disa pohime të tjera të shqiptuara nga funksionarë të tjerë të lartë greke, si ministra, zëvendësministra dhe sekretarë të përgjithshëm të ministrisë së punëve të jashtme.

Sekretari i Përgjithshëm i MPJ-së greke Yannis-Alexios Zepos, në shtatorin e vitit 2010 tha se “qeveria greke është e shqetësuar për këtë marrëveshje, duke e vlerësuar këtë si një marrëveshje shumë të mirë e rigoroze dhe se pala greke shpreson që edhe për këtë çështje të arrihet në një zgjidhje sa më të shpejtë.” Më 7 prill të vitit 2011 ish Ministri i Jashtëm grek Dimitris Droutsas, u shpreh se ajo është një marrëveshje që mbështetet plotësisht në të drejtën ndërkombëtare, marrëveshje që u konsiderua nga të dy qeveritë si shumë e rëndësishme; një marrëveshje e drejtë dhe në favor të të dy vendeve… Fakti është se ekziston kjo marrëveshje. Udhëheqja shqiptare duhet të gjejë mënyrat e domosdoshme në mënyrë që të avancojmë me procedurat e duhura që të ketë mundësi të plotësojë edhe detyrimet që ka ndaj Greqisë, duke lënë të kuptohet se çështja e të ashtuquajturës marrëveshje, e shndërruar në një copë letër nga Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 15, datë 15.4.2010, duhet të rivendosej në fuqi, duhet të ringjallej dhe të zbatohej në mënyrë të njëanshme nga pala shqiptare.

Në shtatorin e vitit 2011, sukseduesi i tij, Stavros Lambrinidis, duke vazhduar në të njëjtën kërkesë për të zbatuar një akt të shpallur të pavlefshëm, deklaroi: “Ne kemi investuar shumë në marrëdhëniet e mira me Shqipërinë. Ne presim plotësisht që kjo marrëveshje e nënshkruar nga dy vendet e lira dhe demokratike të zbatohet. Kjo është ajo që ne presim dhe ne shpresojmë se kjo do të ndodhë shumë shpejt”. Autoritetet greke gjatë pothuajse katër vjetëve kanë përsëritur refrenin se “Greqia është në pritje të zgjidhjes nga Shqipëria, e cila duhet t’i dalë zot firmës që ka vënë përfaqësuesi i vet në tekstin e Marrëveshjes dhe se ajo i ka dhënë kohë qeverisë shqiptare të gjejë rrugët për të ricikluar Marrëveshjen dhe për ta vënë atë në zbatim etj”.

Greqia, siç shihet, ka pretenduar gjithmonë zbatimin e një akti që nuk ekziston. Shqipërisë i kërkohej të shkelte parimin e ndarjes së pushteteve, një nga parimet themelore mbi të cilat ndërtohet një shtet demokratik. Sipas këtij parimi, legjislativi dhe ekzekutivi, nuk ndërhyjnë dhe nuk mund t’i diktojnë dot pushtetit gjyqësor mënyra të caktuara veprimi në vendimmarrjen e tij. Thirrjet e përsëritura që i drejtoheshin kryeministrit shqiptar që përfundon pas pak ditësh mandatin e tij, sikurse edhe ato që tashmë i adresohen kryeministrit të ri të sapozgjedhur, janë jo vetëm ndërhyrje në punët e brendshme të një shteti sovran, por edhe kërkesa arkaike të atyre kohëve, kur pushtetet vareshin nga një person i vetëm. Edi Rama, i cili katër vjet më parë kuptoi thelbin e reagimit të sinqertë të një grupi shkencëtarësh dhe specialistësh të së drejtës ndërkombëtare dhe i dha rrugë nismës për shqyrtimin e çështjes në Gjykatën Kushteteuse, tashmë në postin e Kryeministrit të Shqipërisë, jo vetëm që nuk mund të dalë kundër vetvetes dhe të kërkojë zbatimin e asaj që i kërkohet nga ekzekutivi i vendit fqinj, por nuk ka asnjë tagër për ta bërë këtë. Ai është vetëm kreu i ekzekutivit shqiptar dhe kompetencat e tij shkojnë deri të kufijtë e përcaktuara nga Kushtetuta dhe nga Ligji organik për Këshillin e Ministrave të Republikës së Shqipërisë. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese ka hyrë në fuqi dhe është i paapelueshën. Madje ai tashmë është zbatuar dhe ka prodhuar pasojat e veta juridike, duke e shndërruar të ashtuquajturën Marrëveshje në asgjë. Kërkesa e palës greke tingëllon hapur si presion dhe kërcënim ndaj qeverisë shqiptare për të shkelur kushtetutën e vendit dhe legjislacionin e vet, thjeshtë dhe vetëm për të sanksionuar nëpërmjet një akti juridiko-ndërkombëtar, cedimin e paligjshëm të një pjese të rëndësishme të territorit të saj.

Në se vërtetë pala greke është e sigurt dhe e bindur që ajo që quhet prej saj marrëveshje është përfunduar në përputhje me dispozitat e së drejtës ndërkombëtare dhe në interes të të dy vendeve, me të drejtë shtrohet pyetja: pse kërkon prej katër vjetësh, zbatimin e diçkaje që nuk ekziston dhe nuk propozon e nuk shpreh gatishmërinë për të rifilluar bisedimet. Në se në “negociatat” e para gjithçka ka qënë zhvilluar në përputhje me parimet dhe normat e së drejtës ndërkombëtare, të drejtës së detit dhe të drejtës së traktateve, përse nguron dhe përse i paragjykon negativisht negociatat e reja dhe rezultatin e tyre?! Normalisht edhe ato duhet të zhvillohen në të njëjtat rrethana, në respekt të parimeve dhe normave të së drejtës ndërkombëtare, që përmenden rëndom nga pala greke dhe do të prodhojnë një rezultat të pranueshëm për të dyja palët dhe jo vetëm për njerën prej tyre.

- Në këto kushte, a duhet t’i rikthehet qeveria e re e Tiranës që merr detyrën në shtator diskutimit apo negociatave për një marrëveshje që cenon interesat tona kombëtare?

- Siç e thashë më lartë, çështja e ka zgjidhjen e vet shumë më të thjeshtë nga ajo që kërkohet me insistim nga pala greke. Ajo varet nga autoritetet kompetente të të dy vendeve, të cilat duhet të bëhen shprehëse autentike të aspiratave të popujve të tyre. Ata dëshirojnë të jetojnë në paqe e në fqinjësi të mirë. Negocimi dhe arritja e një marrëveshjeje të re i ka të gjitha mundësitë dhe shanset për t’u realizuar. Nëpërmjet bisedimeve dypalëshe, duke patur parasysh aktet e së drejtës aktuale të detit, mund të përcaktohet vija e kufirit në zonën ekonomike ekskluzive dhe në shelfin kontinental. Kjo do të thotë se nuk mund dhe nuk duhet të preket kufiri në ujrat e brendshme detare as edhe në detin territorial të të dy vendeve. Ai është tashmë i përcaktuar këtu e 100 vjet më parë, nga akte juridiko-ndërkombëtare, nga vendimet e padrejta ndaj Shqipërisë, të Konferencës së Ambasadorëve të Londrës dhe Protokollet e Firences, të viteve 1913 dhe 1925. Kjo kërkon qëndrime të urta e të matura, kërkon frymë bashkëpunimi, për të korrigjuar një anomali që solli turbulenca të padëshiruara në marrëdhëniet ndërmjet dy vendeve. Të dyja palët e kuptojnë se kjo mund të arrihet vetëm nëpërmjet rinegocimit nga e para të Marrëveshjes së anuluar, duke respektuar transparencën dhe parimet e barazisë dhe të interesit të ndërsjellë të palëve, tërësinë territoriale dhe sovranitetin kombëtar të tyre dhe kur përjashtojnë mashtrimin, dredhinë, imponimin e kushteve, presionet apo kërcënimet për të diktuar zgjidhje të papranueshme. Kjo arrihet kur të jetë punuar për të krijuar kushtet e duhura politike, kur nga fqinji ynë jugor të jenë kapërcyer paragjykimet ndaj shqiptarëve dhe Shqipërisë, të cilët duhet të trajtohen si partnerë, mbi baza pariteti dhe sinqeriteti. Marrëveshja që kërkohet të arrihet nuk është për sot e për nesër, por për breza shqiptarësh e grekësh, që do të jetojnë pranë njeri tjetrit gjatë gjithë ekzistencës së universit. Prandaj politikanët e sotëm, janë të ndërgjegjshëm që të mos u lënë atyre farën e konflikteve, të grindjeve dhe fatkeqësive. Në se pala greke do të vazhdojë të sillet sipas frymës së deritanishme të deklarimeve të liderëve të saj, që ta presi zgjidhjen tek shpresa e ndonjë ndërhyrjeje çudibërëse antikonstitucionale nga kreu i porsazgjedhur i ekzekutivit shqiptar apo te ndonjë urdhër i tij juridikisht i pazbatueshëm, është e qartë se çështja do të shtyhet pafund, duke krijuar vështirësi të padëshiruara në marrëdhëniet shqiptaro-greke. E vetmja zgjidhje normale, morale dhe juridikisht e pakontestueshme është rihapja nga e para e negociatave dhe arritja e një marrëveshjeje në përputhje me legjislacionin kushtetues të të dyja palëve si dhe me parimet themelore të së drejtës së detit.

Të dyja palët nuk duhet të nguten për të rifilluar me shpejtësi të papërligjur negociatat. Duhet patur parasysh se nga pikëpamja profesionale çështja është delikate dhe shumë e vështirë, është nga ato që shtete të tjerë i kanë zgjidhur pas shumë vjet negociatash ose nuk i kanë zgjidhur dot dhe ua kanë kaluar institucioneve ndërkombëtare gjyqësore apo arbitrale. Ajo nuk mund të përballohet me direktiva apo me porosi nga lart, as me lëshime për hir të marrëdhënieve apo nevojave të politikës së ditës, por vetëm me profesionalizëm të nivelit më të lartë, me përkushtim, me përgjegjshmëri, me qytetari të spikatur. Precedenti i të ashtuquajturave negociata dhe i të ashtuquajturës marrëveshje, që me të drejtë u stigmatizua si akt i pashembullt i sakrifikimit të interesave kombëtare shqiptare, duhet të shërbejë si një pësim për të dyja palët, për të nxjerrë mësime që shkeljet dhe gabimet të mos përsëriten.

Çështja për të cilën flitet, që ngërthen interesa të gjithanshme me karakter politik, gjeostrategjik, ekonomik etj. nuk mund të trajtohet me amatorizëm, me pakujdesi apo nga një grup njerëzish inkompetentë. Kërkohet angazhimi i specialistëve më të mirë në këtë fushë (dhe të tillë ka jo pak, si brenda ashtu edhe jashtë vendit), pa përjashtuar edhe mundësinë e thirrjes së ndonjë specialisti të spikatur të huaj. Kërkohet fillimisht identifikimi i saktë i objektit të negociatave dhe, në vijim njohja e thelluar në të gjitha dimensionet e të tërë elementeve të saj. Lyspet, padyshim edhe koha e nevojshme për përgatitjen e nevojshme dhe të gjithanshme të një projekti të miratuar paraprakisht në parim nga organi kompetent, mbi të cilin do të zhvillohen bisedimet. Pala shqiptare gjithashtu nuk duhet të ngutet për të hyrë në negociata pa u rivendosur sërish situata normale që ishte sanksionuar në legjislacionin shqiptar për kufijtë shtetërorë, e cila u dëmtua nga Ligji Nr.9861, datë 24.1.2008 “Për kontrollin dhe mbikëqyrjen e kufirit shtetëror”. (Që është restauruar pjesërisht para pak kohe). Nga ana e vet pala shqiptare duhet të mbajë parasysh se gjatë negociatave nuk mund t’iu shmanget dhe nuk mund të tejkalojë asgjë nga përcaktimet, nga argumentet dhe arsyetimet e fiksuara në vendimin e Gjykatës Kushtetuese për këtë çështje.

A ka ngjashmëri midis shitjes që Ahmet Zogu i bëri Shën Naumit dhe Vermoshit dhe paktit detar me Greqinë?

Kjo që ka ndodhur kësaj here, është më shumë dhe më e rëndë se pazaret e Zogut dhe të dajës së tij, Esat Pashë Toptanit me Pashiçin e Serbisë, respektivisht në vitet 1914-15 dhe në vitet 1924-1925. Nuk duhet harruar se tani jemi një shekull më pas dhe pretendojmë se kemi ndërtuar një shtet demokratik dhe një shtet të së drejtës, të cilët nuk pajtohen me shkelje të tilla kushtetuese, me mungesë transparence dhe me cedim territorial në dobi të një shteti të huaj. Specialistët e fushës thonë se nëpërmjet të ashtuquajturës marrëveshje i kaloheshin Greqisë rreth 354 km katrorë territor shqiptar.

Çfarë do t’i sugjeronit qeverisë së Edi Ramës në këtë drejtim?

Si njohës i çështjes, nisur dhe nga përvoja e fituar gjatë drejtimit të delegacionit shqiptar në negociatat gati 10 vjeçare me Italinë, për ndarjen e shelfit kontinental dhe zonës ekonomike ekskluzive midis dy vendeve, do t’iu sugjeroja me shumë modesti, këshilltarëve të Tij që t’i kenë parasysh mendimet e mësipërme si dhe shumë të tjera, që kam prezantuar në një numër të konsiderueshëm artikujsh të botuar në organe të ndryshme të medias së shkruar dhe asaj elektronike. Mbi të gjitha duhet patur parasysh se nuk ka, nuk ekziston një marrëveshje për ndarjen e kufirit detar shqiptaro-grek, i cili nuk është zhvendosur asnjë milimetër. Ka mbetur atje ku e kanë caktuar aktet e Londrës dhe të Firences një shekull më parë. Ajo që quajt e tillë dhe që u pretendua ta kryente këtë rol është shpallur inekzistente nga Gjykata Kushtetuese.
Prandaj përfundimi i kësaj marrëveshjeje në një klimë të përshtatshme politike duke respektuar parimet themelore të së drejtës ndërkombëtare, do të kontribuonte në qëndrueshmërinë e marrëdhënieve dhe në miqësinë ndërmjet shqiptarëve dhe grekëve. Aq më tepër që tashmë në Greqi, ashtu sikurse edhe në Shqipëri janë në krye të vendit politikanë me vizione euro-atlantike. Ata duhet të dëshmojnë se dinë dhe duhet të punojnë për marrëdhënie cilësisht të reja të dominuara nga filozofia moderne e ndërtimit të një Evrope të integruar dhe të bashkuar.

Dita