Tekstet e historisë, rasti i Shqipërisë dhe i Greqisë

Pjesë nga diskutimi në “Tonigh Ilva Tare” ku kanë diksutuar historianë dhe përfaqësues të aktorëve politikë të interesuar për rishikimin e teksteve në raport me trajtimin e marrëdhënieve me fqinjët.

Ilva Tare: Është kërkesë e re e vjetër, duhet ta kishim adresuar më parë?

Pëllumb Xhufi: Shiko, kjo është një rishfaqje, një kërkesë e vjetër që në vitet 2004-2005 nga pala greke për të parë në frymën edhe të Kartës Europianë të të Drejtave të Njeriut edhe në bazë të rezolutave të Këshillit të Europës dhe të BSH për të parë në mënyrë të dyanshme tekstet shkollore të vendeve përkatëse. U krijua një komision atëhere, për të cilin të jem i sinqertë nuk u mor vesh se ça bëri dhe me çfarë konkluzionesh doli. Unë pata mundësi të shikoj disa tekste parauniversitare greke që kishin ardhur në Ministrinë e Arsimit dhe realisht aty kishte probleme shumë të mëdha dhe besova që do kishte një ecuri kjo punë. Praktikisht kjo histori u shua dhe kemi një rilançim i cili merr shkas nga deklaratat e dy deputetëve të djathtë grekë, që këtu pati një rezonancë të jashtëzakonshme. Problemi është që këto gjërat duhen bërë me seriozitet. U nis me seriozitet herën e parë, pati një vullnet politik dhe iu la në dorë historianëve, por nuk pati rezultat.

Ilva Tare: Çfarë ndodhi zonja Duka, keni qenë anëtare e këtij komisioni?

Valentina Duka: Para se të shkoj te Komisioni do të jap një opinionin tim për deklaratat greke. E para kategorikisht jam kundër, jo vetëm për politikanët grekë, por edhe për politikanët shqiptarë, nëse nga tribuna e Parlamentit do të japin urdhëra për të hequr togfjalëshe, apo për të pastruar tekste. Jo se politika nuk duhet të ketë ndjeshmëri ndaj teksteve, por kurrësesi nuk mund të përdorë asnjëlloj politikan, nuk mund të përdorë tribunat politike për të urdhëruar tekstshkruesit si të përgatitin tekstet e Historisë. Tekstet e Historisë janë të shenjta dhe ato i përgatisin specialistët, jo vetëm te ne, por edhe në Greqi. Nëqoftëse ato do të përgatiten sipas deklaratave apo urdhërave politike, ato do të jenë manuale zyrtare politike, që nuk do t’i shërbejnë edukimit të brezit të ri. Jam shumë dakord që të ngrihen komisione për të riparë tekstet, si në Shqipëri, Greqi, në të gjithë vendet ballkanik, edhe në Europë, sepse është edhe një fenomen europian dhe global janë të mbushura kush më shumë e kush më pak me shprehje nihilizmi, urrejtjeje për fqinjët, me tjetërsim të historisë në raport me fqinjët etj. Por ka eksperienca të tjera europiane që ne mund t’i marrim bazë nëse ne vendosim të krijojmë komisione dhe të rishikojmë këto probleme që unë thashë.

Ilva Tare: Çfarë ndodhi në 2004?

Valentina Duka: Në vitin 2004 me vendim të qeverisë u krijua një komision. Unë do flas për komisionin shqiptar, pjesë e së cilës unë isha dhe që nga pala shqiptare e drejtonte zoti Ceka, i cili është marrë me politikë, por është një historian i mirë, që ka botime përsa i përket historisë së lashtë të Shqipërisë, isha unë, zonja Ana Lalaj, zoti Shaban Sinani, por nuk erdhi, dhe një kolege e Ministrisë së Arsimit, Fatmiroshe Xhemali. Nga pala greke ekipin e drejtonte një diplomat i njohur, por nuk ishte marrë me shkrimin e teksteve. Pjesa tjetër ishin burokratë të ministrisë së Arsimit dhe të Jashtme. Të dyja palët ranë dakord që të merreshin me çështjet e rishikimit të teksteve në raport me sterotipet e shumta që ato kanë dhe u bisedua që pasi të mblidhnim tekstet e njëri-tjetrit, të dy palët të takoheshim në Tiranë.

Ilva Tare: Ju i njohët tekstet e palës greke?

Valentina Duka: Tekstet e palës greke erdhën edhe në Shqipëri dhe nuk di si është niveli i sotëm i teksteve. Po tekstet e viteve 2000 që unë kam pasur fatin t’i shoh kanë qenë të mbushura me sterotipe, urrejte, tjetërsime, por këto ne konkretisht nuk i prekëm. Vetëm u diskutua në parim që të dyja palët të punonim drejt përmirësimit për të përgatitur tekste që të kontribuonin pajtimit dhe paqes dhe jo nxitjes apo luftënxjtjes në Ballkan. Duke u nisur nga kjo eksperiencë dhe nga eksperienca europiane, nëse komisionet do t’i drejtojë politika, komisionet nuk funksionojnë. Historia në Ballkan ka ndjeshmëri të lartë, ku politika fut hundët. Ka dy gjëra të ndryshme për mënyrën sesi prodhohen tekstet në të dy vendet. Greqia, ndryshe nga ne, ku reforma e altertekstit ka 10 vjet që ka funksionuar, Greqia nuk e ka zbatuar reformën e altertekstit dhe nga pikpamja ligjore në Greqi kemi një teskt unik dhe përgjegjës për prodhimin e tij është Ministria e Arsimit. Te ne është e kundërta. Politika duhet të diskutojë anën ligjore dhe po nuk u diskutua ana ligjore, kurrësesi ekspertët nuk mund të diskutojnë zgjidhjen e problemeve.

Ilva Tare: Z.Miço, cilat janë pretendimet e palës greke? A janë rishikuar tekstet prej saj?Çfarë është kjo inisiativë e re?

Thoma Miço: Shkak vërtet është bërë deklarata e disa deputetëve në Parlamentin grek dhe e një eurodeputeti në Komisionin Europian por kjo është histori që ka filluar vite më parë. Nevoja e rishikimit të teksteve, sidomos e pastrimit nga stereotipet, ishte nevojë më përpara, ishte në zhvillim, pra ishte një zhvillim i marrëdhënieve. Ka të bëjë me standartet e UNESCO-s, ka të bëjë me traktatin e miqësisë, ka të bëjë me të qënit një vend kandidat për anëtarësim në BE dhe patjetër ka të bëjë me marrëveshjet që bëhen në nivel ndërshtetëror dhe bashkëpunimin që ka Ministria e Arsimit të Shqipërisë me Ministrinë e Arsimit të Greqisë. Pra, u la që të rishikohet edhe njëhërë ringritja e komisioneve; pala shqiptare me sa jam informuar e ka ngritur komisionin. Me përbërje emrash jo, por me tituj, kryetari është zv.ministri i Arsimit dhe pason, këshilltarë dhe me drejtorë të tjerë të ministrisë. Pra, me ekspertë dhe siç tha dhe znj.Duka, edhe politika është e përfshirë brenda. Dhe unë jam dakord që politika duhet të rrijë jashtë, por në Shqipëri politika është pak më progresiste krahasimisht me botën akademike, historike dhe shoqërinë civile. Ndodh në Shqipëri kjo dhe nga ky këndvështrim. Unë e përgëzoj qeverinë që e ka risjellë këtë temë, sepse është një temë, jo se imponohet nga dikush, por është mirë që në marrëdhëniet ndërshtetërore kur ekziston një traktat miqësie, tekstet e dy vendeve, sidomos tekstet shkollore,që adresohen tek një moshë e caktuar, tek një klasë e caktuar, është një tekst që inkuadrohet në një program arsimor që miratohet nga MAS dhe ka të bëjë me informacionin që i jep të rinjve shqiptarë, nxënësve shqiptarë, nxënësve të shkollës, me edukimin e tyre, formimin e tyre, me ndërgjegjen kombëtare dhe patjetër të vlerave që ka bashkekzistenca paqësore, harmonia, liria, paqja, demokracia. Pas viteve ’90 e kanë të domosdoshme tekstet shqiptare dhe të gjitha tekstet e Evropës Lindore që të mos merren më me demagogji të formimit të një njeriu të ri me tipare marksiste – leniniste. Pala greke ka 2-3 vjet që e ka bërë vetë pastrimin e teksteve. Domethënë, ato që mendonte pala greke se ishin të tepërta, ishin stereotipe, ishin nxitëse, ishin ofenduese, për historinë e një vendi fqinj dhe nuk e ka bërë vetëm me pjesën e Shqipërisë, historisë që i takon dy vendeve, por edhe me Turqinë, edhe me Bullgarinë,edhe me shtete të tjera.

Ilva Tare: Po a e ka bërë këtë me marrëveshje me shtete e tjera apo në mënyrë të njëanshme?

Thoma Miço: Marrëveshje nuk ka bërë akoma. Nga ana morale, Greqia mendon që duke e marrë vetë si iniciativë, duke pastruar tekstet e veta – sepse në qoftë se nuk je në rregull vetë, nuk mund të kërkosh nga fqinji yt të bëjë diçka që s’e ke bërë vetë – dhe është në fazën që i propozon palës shqiptare të ulemi me dy komisione – jo komisioni grek të ndërhyjë tek pjesa shqiptare, por vetë pjesa shqiptare dhe komisioni grek të bëjë, të fusin në “listën e zezë”, termat, artikulacionet dhe interpretime të historisë dhe gjeografisë së klasave tetëvjeçare, që për mua që e lexova këto ditë, ishte më tepër demagogji historike, gjeografia. Në kohën time nuk kam parë një gjeografi me kaq koncepte historike.

Pëllumb Xhufi: Tekstet greke kanë gjëra që nuk qëndrojnë fare. Po them vetëm një fraze nga ato tekstet që duhet të ishte parë në komisionin e atyre viteve dhe është një zonjë Maria Nistazopulo Pelekidhu, e cila shkkruan teskte. Ça thotë ajo? “Shqiptarët një popull i egër erdhi në shekullin e VIII dhe u vendos në Shqipërinë e Veriu. Në shekullin e XIV u hodhën në jug të Shkumbinit dhe u helenizuan dhe që nga Himara deri në Prespë kemi popullsi greke, thotë kjo zonja. Janë 250 mijë grekë thotë ajo. Për PBDNJ thotë që është parti jo vetëm e minoritetit grek, por e të gjithë ortodoksëve të Shqipërisë. Unë pres nga historiografia greke që të thonë këtë gjë; që e ka thënë edhe mbreti Kostandin në vitin 1917, që kur u bë kjo qeveria e Vorioepirit në vitin 1914, që në tekstet e gjen sikur gjithë popullsia, jo vetëm minoritare por edhe ortodokse u bashkua, vetë mbreti i thoshte që minoritarët grekë nuk u bashkuan me këtë. Ata që e bënë ishin ushtarët grekë të veshur me veshje civile, e thotë vetë mbreti. Këtë nuk e thonë tekstet greke, të thuhet e vërteta historike, po u tha e vërteta historike jemi në rregull.

 Ilva Tare: Z.Lame: Ju thoni që është e paprecedentë një kërkesë e tillë në të drejtën ndërkombëtare.

Arjan Lame: Po. Edhe fqinjët, si Italia, ka një problem me ish-Jugosllavinë, sot me Kroacinë dhe Slloveninë, nën thirrje të tilla Italia – Kroacisë apo Sllovenisë, nuk e ka pasur pothuajse atë anën morale t’ia bëjë, pr e kanë organizuar nëpërmjet shfaqjeve, teatrove në Trieste. Unë kam mbaruar vetë në Trieste, nëpërmjet ekspozitave që organizojnë sëbashku, me atë temën e fqinjësisë së mirë. Por historia mbetet histori, me një valencë jo aggressive, por me valencë neutrale.i përket së shkuarës dhe një fantazmë nuk ka pse të sillet në jetë për të bërë politikë. Kjo u thanë edhe në mbledhjen e parë të rajoneve kufitare në Strasburg  që “gjeografia nuk mund të dhunohet përsëri nga historia”…

“Ora-News”