Gërshëra dhe Gjilpëra e Redaktorit

Ka shkrimtarë që ëndërrojnë të gjejnë Maxwell Perkins-in e ardhshëm, redaktorin legjendar të Hemingway-it, Fitzgerald-it dhe Wolfe-it, maminë e gjenisë letrare. Përfytyrimet e mia të hershme kanë qenë edhe më për të qeshur. Kur mendoja për redaktorin e përkryer, imagjinoja J. Jonah Jameson t’i çirrej Peter Parker-it mu përpara se të rrëkëllente një gllënjkë prej shishes në sirtar të tryezës. Adhuruesit e fjalës së shtypur të tillë duhet të jenë, mendoja: kërkues, të sertë, të përkushtuar ndaj shestimit të rrëfenjës, psikotikë buzëkufiri.

Përgjatë tridhjetë vjetëve punë me dyzina redaktorësh gazetash, revistash dhe shtëpish botuese, kam takuar syresh që kanë patur një ose më shumë prej këtyre cilësive, paçka se kurrë jo të gjitha njëherësh. Kjo ndoshta qe gjë e mirë. Madje kam tentuar ta impersonifikoj këtë tip për nja dy vjet, kur shërbeja si kryeredaktor i një gazete universitare, derisa i rashë në të se një karakter libri komik s’është model ideal për jetën reale. E kjo, patjetër, që qe gjë e mirë.

Prej këndvështrimit të shkrimtarit, redaktorët ngjajnë shumë me mësuesit. Ka prej tyre të këqinj, plot janë indiferentë, dhe mandej ka nga ata të paktë që janë të shkëlqyer, e që të kujtojnë se përse pikësëpari je aty ku je. Për çdo redaktor që ma ka bërë një shkrim më të dobët se ç’ishte (siç qe ai budalli që ma shndërroi përdorimin e “aluzionit” në “iluzion”, duke ma katandisur kështu një artikull të tërë gazete në marrí e duke ndezur një stuhi komentesh internetare), ka së paku dy të tjerë që më kanë shpëtuar prej gabimit faktik, që më kanë shkoklavitur një lëmsh gramatikor, ose më kanë bindur se një fjali e fundit duhej patjeter të fshihej.

Redaktorët e zotë të shpëtojnë prej vet-vetes. Të ndihin të vrasësh atë që ke më për zemër, sikurse e thotë Faulkner: çdo gjë e lezetshme, e hajthme, sentimentale, ose tepër e zgjuar do përgjysmuar. Unë rrekem të mos e shoh mbrapa punën time të botuar – sepse përndryshe kjo do të më shkaktonte fanepsje turpërimi (“Si është e mundur vallë që ta kem shkruar unë!”) ose po aq vanitet të turpshëm (“Po jo edhe keq, ç’është e drejta.”) – por edhe nëse ndonjëherë i jepem këtij tundimi, mendimi më i shpeshtë që më vjen në mendje është: Ah, sikur t’i kisha mbajtur vesh filanit kur më thosh t’ia hiqja vizën asaj profke të stisur.

Redaktorja e këtij shkrimi kish një kërkesë, të cilën unë deri tanimë e kam injoruar. (Epo, shkrimtarët kështu e kanë. Veç të tjerash - paralajmërim me vend ky: me gjasë do ta tejkaloj numrin e fjalëve që më sugjeroi. Mirëpo, meqë nuk paguhem me numër fjalësh për këtë artikull, shpresoj që ajo të mos prishi qejf.) Gjithësesi, redaktorja e kësaj pjese dëshironte të veçoja një rast ose situatë që të vinte në pah rolin e redaktorëve në jetën time si shkrimtar.

E kam vrarë mendjen fort për këtë. Mendova të përmendja redaktorin e kolumnës time të hershme në National Post, i cili jo vetëm që më linte të bëja ç’të doja me kolumnën e më paguante fort mirë, por edhe më njohu me time shoqe. Nga ana tjetër mund të shfrytëzoja rastin, për të bërë rezil atë redaktorin në profesion të lirë, të cilit pa konsultim edhe pa apologji i shkrepi të ndryshonte kohën e foljeve të një librit tim, prej së tashmes historike në të shkuarën. (Shënim: E tashmja historike ka të bëjë me përdorimin e kohës së tashme për të rrëfyer ngjarje të kryera në të shkuarën – AB)

Megjithatë, në vend të një personi, të mirë a të keq, do të përmend një publikim: “Harper’s Magazine”, ku unë mbaj të vetmin pozicion “editorial”, post që çuditërisht njihet si “redaktor kontribues”, paçka se unë s’redaktoj fare. Harper’s është ajo çka njerëzit e quajnë revistë shkrimtarësh, që zakonisht s’është veç eufemizëm që shënon rangun e ulët të renditjes prej publikut. Ajo çka kjo revistë don të thotë për mua është se përgjatë dymbëdhjetë viteve të mia atje, që të tre personat me të cilët kam punuar (dy prej të cilëve tashmë janë larguar ose janë pushuar), kanë qenë redaktorët më të mirë që kam njohur ndonjëherë. Këtë e them jo vetëm ngaqë më sfidonin të shkruaja në më të qartën mënyrë, në prozën më precize që mund të ngjizja, por edhe sepse ata vetë punonin po aq fort që ta nxirrnin shkrimin të tillë.

Të shkruarit ka të bëjë me zgjedhje, të mëdha e të vogla. Fazat përfundimtare të një artikulli për revistën, thuajse gjithnjë lypin telefonata të gjata në distancë të largët, telefonata të atij lloji që të mpijnë veshin dhe të mugëtojnë vështrimin kapërthyer ekranit. Pikërisht në atë shqyrtim të fundit përpara përfundimit të publikimit, shkrimtari dhe redaktori i falen sëbashku në të njejtin altar atij Zoti që gjendet në detaje, duke u rropatur mbi një fjalë a një frazë, duke rrëmuar për të gjetur nuancën a grimcën e pëkryer të arsyetimit, pa bërë kurrë çap në paragrafin tjetër gjersa ta kenë sosur atë punë për së mbari.

Heshtja vjen e ulet me ne gjatë atyre thirrjeve, ndonjëherë për plot një minutë ose më gjatë  – dy njerëz në linjë telefonike, të dy zhytur thellë në mendim. A të them, “ekzaserboj” apo të them “provokoj”? A mund të gjejmë një formë veprore si alternativë tjetër për frazën “me ç’po duket ajo punë”? Vallë  kjo fjalia këtu, tani që po e këqyr sërish, a rrjedh përnjimend në mënyrë logjike prej së mësipërmes?

Për mua, ato heshtje janë sprova të shenjta në honin e bashkëpunimit.  Shënojnë pipëtimën e pazëshme të një dhurate të çmuar: të gjenisë editoriale në veprim, që më shpëton mua prej vetes, sërish.

Botuar në CBC Books, Canada Writes, 30 gusht 2011 me titullin,“Good editors save you from yourself”.

Përktheu: Atena Bishka