Midis cubave e pushimeve në det

Kufijtë shqiptarë në Morinë e në Han të Hotit, ku policë e doganierë të bërë rreth pinë duhan e ndonjë tjetër ta bën me dorë “Hajde shqipe!”, në rregull është. Në rrugëtimin shqiptar, për qytetin shqiptar, kalon vetëm kufij shqiptarë. Përpara tyre, gjithmonë asfalt, shkëmbinj e male. Malet dhe plakat e tyre që dikur të ngarkuara me barrë spiunonin shqiptarët e ikur nga të dyja anët e kufirit, për t’i mbërthyer në hekurat e burgjeve në Shqipëri e në Kosovë.
Mes natyrës së thatë, asfaltit, gjurmëve të mbetura në godinat e komunizmit, e cubave që zbresin nga mali, janë ata, burrat e gratë, të thatë e të rreshkur, të hipur në gomarë e në ‘kerre me kuaj”. Dhe një mbishkrim “Rruga na bashkoi, Mimoza na ndau”, sikur për t’ia përkujtuar secilit që i bie rruga andej hallet e telashet ndërmjet kufijve, dhe sigurisht, ironinë bashkë me to.
Pamjet e bukura të televizionit nuk ekzistojnë më. Përgjatë rrugës janë edhe bunkerët, edhe godinat e shndërruara në gërmadha, edhe burrat e nxirë nga dielli dhe jeta e rëndë, edhe djemtë e rinj me flokë të gjata. “Vendi i shqiponjave” me male e me det, me parajsën e krijuar nga natyra ose nga zoti, e ndërtuar dhe e rrënuar mes gërmadhave e mbijetesës, diku në bisht të Evropës, vendi i vetmuar që synon të ngre kryet për të hyrë me thellë kufijve politikë. Shqipëria është vetmia nëse e shfrytëzon vetëm si kalim transit. E që për të keq asnjë rrugë nuk ta dëshmon se sa afër i ka detet më të bukura, Jonin në jug e Adriatikun në veri.
Po të vazhdosh detit lart, tokave të dikurshme shqiptare shpesh të bien në mend vargje të “Lahutës së Malcisë”, kur me sy kap ekzistencën e tyre, njëqind vjet pas ndarjes. Mbase Cërna Gora, që është akoma më e gurtë e më e shkretë, vend më shumë i vetmuar se sa Shqipëria, me tre-katër fish më pak banorë, shumë më i qartë e shumë më i thjeshtë se fqinji i tij, dhe pa një histori të ngjashme si ajo shqiptare, me një natyrë po aq të ashpër, por mbase vend më i fortë në ekzistencën e tij, e shumë më atraktiv për turistët e huaj. Duke nisur prej bishtit të turizmit të tij, ose folesë shqiptare të ‘pushimeve verore’ Ulqinit, te Budva e te Shën Stefani i saj, deri te i bukuri Herceg Novi, në fund të kufijve malazez. Dhe të pyesësh: Çfarë ka ky shtet më shumë se Shqipëria?
Ndoshta është mënyra e të jetuarit, gjeni dhe konceptet e një populli të njohur si dembel, ose ashpërsia me të cilën është zhvilluar populli malazez, që për ne shqiptarët ka qenë po aq njëlloj sa serbët që i kemi njohur mirë, ose lidhjet e kamotshme me Evropën plakë, që këtë vend e kanë bërë më të ndryshëm se sa tokën e shqipeve. Ose ndoshta fati që ata kishin tjera raporte me Perandorinë Osmane, ose fatin e kishin një Njegosh, apo edhe mungesën e një Hoxhe gjakpirës. Mund të ketë një mijë arsye pse populli "dembel" malazez dhe vendi i tyre, kanë shkuar disa hapa përtej fqinjit jugor Shqipërisë. Apo se ndoshta ata kanë qenë më të gjezdisur.
Shkodranët thonë: Ma mirë i shetitun se i ditun! Shqiptarët nuk e kanë pasur fatin të kenë shëtitur nëpër dynja, ose edhe ata pak shqiptarë që kanë mundur të dalin nga toka me gjemba, nuk janë kthyer kurrë më. Kjo mund të jetë arsyeja pse Shqipëria, me gjithë hapat gjigantë të saj në 20 vjetët e fundit, nuk po arrin të bëhet si fqinji i saj as sot. Nuk po arrin të bëhet as si Kosova madje, e lëre më si Maqedonia apo Mali i Zi.
Ulqini shqiptar, ani se bishti i turizmit në Mal të Zi, pas shumë vitesh e sërish po rikthehet në vendin që mbledh kosovarët e shqepur, dikur edhe kosovarët me pak pare. Sot Ulqini është i shtrenjtë, bile më shtrenjtë se çdo vend tjetër turistik në rajon, sepse ka një magji që e tërheq një popull proletar, të paepur e kosovar.
Në perlat e Malit të Zi, në Budvë a në Herceg Novi, sigurisht se mund të kalosh një pushim me më pak pare se në Ulqin. Por Ulqini ka “plazhin e parajsës" që nuk e ndërrojmë as për njëmijë grosh. Ose është mikpritja ulqinake që të thanë në shpatull për pesë euro dhe ta "mposhtë" shqiptarinë vetëm për pak euro më shumë.
Punë e madhe pse mikpritja ulqinake, lë shumë për të dëshiruar, sepse çmimi i kujtimeve që të jep qyteti i vjetër dhe dritaret e kalasë qindravjeçare, është i pallogaritshëm.Kohët kanë ndryshuar dhe Ulqini tashmë flet edhe shqip, shkruan shqip, dhe të rrjep shqip, por boll që mysafirët e preferuar të tij, janë kosovarët e jo "beogradjani" si dikur.
Shqipëria në të shkuar dhe në të kthyer, ndërkaq, sikur ka filluar ta vrasë veten dhe sa prej nesh që kalojmë rrugëve të saj. Por pavarësisht kësaj, gjysmën e pushimit s’ka zot që na ndalë të mos e kalojmë në Vlorë.Cubat le ta bëjnë punën e tyre, por Vlora dhe Ulqini, më shumë se det janë qytete të bashkimit shqiptar. Ne kemi nevojë të pushojmë shqiptarçe!

ZËRI