Lef Nosi, Shuteriqi, Ben Blushi, marketingu i një libri dhe një letër e Mitrush Kutelit

Postuar në 31 Tetor, 2015 17:08

Ben Blushi ja doli edhe kësaj radhe të realizojë maksimumin e marketingut për librin e tij të ri: “Kandidati”. Pas promocionit normal që bëjnë shtëpitë  botuese dhe autori, të cilit në rastin konkret i hapen të gjitha dyert, vijohet edhe njëherë me teknikën e sensacionit. Që kur merr përgjigje e dyfishon kuriozitetin. Në fund, i fituar del autori që iu shit libri. Së fundmi bëri bujë deklarata e Blushit, huazuar nga libri i tij “Kandidati”, sipas të cilit busti i Lef Nosit që është në Elbasan duhet tërhequr zvarrë. Arsyeja? Ishte bashkëpunëtor i fashizmit.  “Ai u bë me pushtuesit. Imagjinojeni sikur kjo të ndodhte sot.  Është i vetmi kolaboracionist në Evropë që ka një bust në mes të qytetit. Mund të ndodhi në Francë që një ka bashkëpunuar me pushtuesit, në muze, por jo në shesh publik. Shpresoj që qytetarët e Elbasanit të çohen dhe ta tërheqin zvarrë bustin e Lef Nosit. Ka qenë kolaboracionist. Është çështje dinjiteti”, tha Blushi. Mirëpo qëkurse u publikua lajmi nuk munguan komentues që shkruanin se Blushi e ka personale, meqenëse gjyshi i tij, Dhimitër Shuteriqi, ka vjedhur dorëshkrime të Lef Nosit dhe i ka publikuar me emrin e vet. Për kujtesë, duhet thënë se nga Shuteriqi Shqipëria ka disa kontribute që nuk mund të mohohen, por ka peshqesh edhe ngritjen e rrumpallës së Haxhi Qamilit në nivelin e një kryengritjeje me karakter klasor. Për t’u kthyer te diskutimi për Nosin, sot gazeta “Tema” publikon një letër të Mitrush Kutelit për Mustafa Greblleshin ku flitet edhe për Shuteriqin, apo ndryshe Shuten. Po e përcjellim, meqenëse aty nuk gjenden fjalët më të mira:

 

Letër  e Mitrush Kutelit  per  Mustafa Greblleshin

Pogradec 28 gusht 1961

I dashur Mustafa dhe e dashura motra Merushe,

Kjo e uruar letër u bë litar me krye, po pa fund.

Udhës takova shumë të njohur të mijtë dhe të babajt. Ndenjëm u çlodhëm në varret e sheshuar, duke pritur të dalë hëna, po kjo vonoi. Doruntina mërzitej, e kish lodhur shumë banja e ditës, udha. E mbajta pak në krahë pastaj e mori Efterpi. Zbritme. Hëna doli kur rrinim buzë liqenit: e madhe, e kuqe. Pastaj u zbardh, mori vrull e lundroi nëpër hapësirë. Fëmijët më vunë njëmijë e njëqind pyetje “Si është hëna? Ç’ka prapa atij mali? Po në Tiranë ka hënë tani? Është i madh ai yll? (Afërdita). Sa një shtëpi apo m’i vogël?”

Unë bluaja mendime të tjera:“Ç’është vallë kjo harmoni kaq e përsosur? Që ku vijmë e ku shkojmë? Sa rrëke njerëzish kanë shkelur në këto ranishte dhe ku janë tani?” Dhe mendja më shkon me drithma tek ai që s’guxoj t’i përmend emrin, sepse jam tepër i vogël-hij’e një grimce të një stërgrimce – tek ai që ka shumë emra, por që është një i vetëm dhe mbi  të gjitha dyshimet e mija birucore, dua me gjithë shpirt që të jetë, të mposhtë mohimet e mija dhe të më prehë atje ku dua vetë, atje ku thashë, në vetmi. O zot, duhet të jesh, sepse pa Ty nuk prehem dot!

Këndova pothuaj të tërë “Antologjinë poetike” të Viktor Hygoit, në përkthimin e “Sotir Cacit”. Me të vërtetë përkthimi është shumë i mirë.

Po kush e ka bërë këtë përkthim? Kjo është një punë e ngeshme, e javashme,jashtë normave. Dhe ka një vandak të tërë fjalësh që s’janë të shqipëronjësit. Këto të gjitha po t’i them më kot: unë e di se kush e ka bërë këtë shqipërim, sepse kam parë dorëshkrimet dhe di se si u pjesëtuan…. paratë. Mistifikime, merceranizma të padenja për një njeri që shkruan. Sidoqoftë, unë s`e bëj dot, kurrë, kurrë!

Një ditë në Belgrad, Shutja (Dhimitër Shuteriqi) më pat pyetur:

– Mitrush, ç’do bënje ti po të kishe gjetur një vepër të pabotuar të një shkrimtari të vdekur?

– Ia ktheva: – Do t’i bëja një parathënie dhe do ta botonja.

– Ay: – Me emrin e kujt?

– Të atij që e ka shkruar. Unë do të kënaqesha t’i jap lexonjësit një vepër që mund të zhdukej.

– Jo, – më tha, – vepra e gjetur është imja, se unë e gjeta. Pra, unë, gjetësi, jam “autori” i saj.

– Ti s’je autor, se nuk e brumose në mendje e shpirt, nuk vuajte në të lindurat, nuk… nuk.

Ay më shikoi tinzar dhe e ktheu fjalën:

– Po kur e boton një këngë popullore?

– Kur e botoj një këngë popullore, them se ku e kam mbledhur, kush ma ka tregur. Roli im është ta mbledh, ta botoj, t’i tregoj burimin.

Ay përsëri: – Po ay që ta dha këtë këngë, s’është autori i saj, pra….

– Unë s`them që filani e ka qitur këtë këngë, them se ay ma ka treguar. Po të mund, shtoj ku e ka dëgjuar, kush e këndonte etj.

Shutja e ktheu prapë, kategorikisht: – Jo, s`jam dakord. Vepra që kam gjetur është imja. Po të mos isha unë, kushedi, do të humbiste. Pra, unë e gjeta dhe do ta botoj me emrin tim.

I thashë: – Kësaj i thonë vjedhje…. –

Ay u ngrys. Kështu u mbyll muhabeti ynë në rrugët e Belgradit, në dhjetor 1945.

Atëherë Shutja ish mjaft modest, por brenda tij gurgullonte kazani i madh i shejtanit. Lëvdonte shkrimet e mija, ngrinte në qiell Lame Kodrën. Pastaj nisi të ngrihet, gjersa u bë burrë me llullë, me bére e me automobil, më shau e përshau, pështyu, lëpiu, hoqi “i”-në në fund të emrit që të vërtetonte tezën e tij, siç i tha vetë Popoviçit në tryezë: “Emri ynë vjen nga fjala serbe “shute”, që do të thotë “shaka”. Rrjedhim nga një familje e “Stara Serbisë” të “Despotatit të Elbasanit”. Pra, si të thuash, “unë” jam “ti”, ndihmomë të ngrihem lart, jepmë, të kam vëlla.

Po si u bë puna e asaj veprës së “gjetur”? Para ca kohësh botoi “Gjorg Golemin” që bje erë Lef Nosi.

Me të vërtetë Shutja-shejtani, karasyfeti më karavidhe që ka nxjerrë qyteti – kërthizë, kameleoni arrogant, më vjedhës, më vjedhacak, më vjedhacuk, hajdut me damkë i botës shpirtërore (medet, edhe i botës lëndore), fjalacuku më i ndyrë midis gjithë fjalacukëve dështakë (epitetet që gurgullojnë nga realiteti nuk kanë të sosur) – përlau dikur tërë dorëshkrimet e Lef Nosit, të Sotir Kolesë etj., të mbledhur çikë-çikë një jetë të tërë dje, tani, ose nesër i paraqet ose do t’i paraqesë si të tijat, duke mos harruar të verë midis emrit të tij dhe të familjes (Shute të Stare Serbisë, siç thënkan serbët e Elbasanit dhe Pogradecit tim, duke tjerur ëndrrën serbomadhe të një perandorie të re, qoftë edhe republikane, të Serbisë midis tre deteve), shkronjën e madhe “S” të babajt që vodhi veprën “Varri i dashnorëve” të Naum Voillës, duke e paraqitur si të vetën….

E pra, këtu në Pogradec ka qenë dikur një djalosh që i thoshin Pirro Vako, një nga të rinjtë e parë komunistë, ëndërrimtarë të një bote të drejtë, pa shfrytëzim, pra, pa vdekje. Pirro Vakua kish patur një dell të mirë shkrimtari. Dikur më pat thënë: “Ti ke rënë, po unë të nderoj e të dua, se më ke treguar udhën si të shkruaj”. Dhe zbrazi një gotë raki. Ay dështoi në jetë (një punë dashurie me një vajzë që quhet Izmini, flokëverdhë, të cilën ju – ti dhe Rushi – e shihni dendur nëpër Tiranë), iu dha alkoolit, vuajti e vdiq. Shutja i vajti babajt të këtij, i premtoi dhenë e qiellin, mori një dhomë me qira në shtëpi të tij dhe i përlau- në mënyrë shutërore – tërë dorëshkrimet (ditare lufte, shënime, tregime etj.). I ati pret akoma që Shutja t’i botojë këto të gjithanë emrin e djalit. Shutja ndofta i boton, po me pikëpamjet e dyzetepesës, për të cilat fola më lart: me emrin e vet, për xhepin e vet….. Para ca vitesh i vodhi një prifti këtu (prifti vdiq vjet) regjistrin e shënimeve të një manastiri. Prifti më thosh: “Ia rrëfeva, e pa, më lëvdoi, pastaj ma dha prapë, ma mori përsëri, ma dha dhe njëherë dhe unë e vura nëvend. Kur iku, s`e gjeta më….”

Prifti bënte kryq, sikur donte të largonte shejtanin: “Ma vodhi, bre, s’pandenja, paska qenë….” Kockat e Papandonit (kështu i thoshin priftit) po treten tani në gështenjat, kurse Shutja shutëron “tani përsëri me “i”-në në fund të emrit”, më shikon vëngër, siç e vështron kalorësi këmbësorin e çalë apo më mirë automobilisti arrogant udhëtarin e mjerë. Dhe përsëri më kujtohen vargjet e Khajamit: Rrëmyen mall, memuriet e ar, Dhe t’irtin plak, të urtin shkëncëtar E quajnë gjaur, se s’beson prralla, Se s’qas mbi supe, si ata, samar. Më falni se u zgjata kaq shumë me këtë “Dhimitriadë Shuteriqore”, po këto të gjitha m’i zgjoi karasyfeti i tij arrogant që endej rrugëve të Pogradecit.

Kam dhe diçka tjetër.

Lef Nosi ka pasur një koleksion të pasur me pulla poste të vjetëra, të mbledhura me kujdes një jetë të tërë (në qeverinë e Vlorës, të Ismail Qemalit, kishte qenë ministër i Postave). Shutja mori dorëshkrimet e tij dhe një pjesë të bibliotekës (librat ia kam parë me sytë e mij në hotel “Dajti”, ku banoi një kohë, më 1945 dhe 1946). Po ç’u bënë albumet e pullave që vlejnë, pa ekzagjerim, miliona lekë? Është fjala për pulla të rralla të Turqisë me syrsharzhimin e Hyrjetit dhe sidomos atë të qeverisë së parë të Vlorës, është fjala për pullat e qeverisë së parë të Vlorës, është fjala për pullat e qeverisë së Durrësit, për ato të mbretit Vid e sa e sa të tjera.

Kush i mori, kush? Këto duhej t`i merrte shteti dhe, me sa di unë, Shutja, ndonëse mban berè shkrimtari (që ta tregojë bota me gisht) s’është shtet. Kisha dhe mjaft të tjera për këtë individ cipëplasur, por nuk po vazhdoj: më vjen ndot. Falmëni!

Në këtë kohë kam lexuar disa libra dhe kam rilexuar disa tregime të asaj suedezes së ëmbël e të qetë, Selma Lagerlöf, me një botë morale që s’i ngjet fare botës sonë gjaknxehtë, vrasëse, ballkanike. As e ndjera Selma Lagerlöf s’i ngjet (luaj vendit) Shutes. Dhe mu kujtua një film shumë i dashur: “Gösta Berling” pas veprës së parë të mësonjëses Selma Lagerlöf. E ka lojtur dikur Greta Garbo. Ka qenë një film pa zë (para se të fillonte krokëritja e saksofonit dhe bubullima e artilerisë në sallat e kinemasë), po kaq i fortë, kaq i bukur! Tani, Greta Garbo është plakë, po unë e përmend se më ka lënë mbresa të thella në kujtesë.

Rilexova edhe “Souvenir de la Haute – Albanie” të A. Degrandit, dikur konsull i Francës në Shkodër (Botim i 1901). Libri është shkruar më 1893-1899 (sot librat nxirren shpejt e shpejt, si qerpiçët nga kallëpi e vihen në mur para se të përthahen).

Ky libër më ngjalli hidhërime të mëdha: vëllavrasje, fantazma, urrejtje, që e bluan e stërbluan jetën tonë shqipëtare. Na pakësuan dhe na ngjeshën në një cep të Ballkanit, ndonëse kemi qenë zotër të moçëm të një vendi të madh, shumë larg këtyre caqeve, ku jemi mbytur sot.

Të huajtë na mbuallë urrejtjen, na ndanë e përçanë, na bënë të mos e njohim veten, të mos e duam veten, domosdo as vëllanë. Tani, thotë Degrandi, njerëzit urrejnë njëri-tjetrin në çdo vilajet, greku mbjell farën e grindjes në Epir; Austria, Italia – në Veri; Mali i Zi, i përkrahur nga Rusia, gjithashtu. Në krahina të tjera serbët, bullgarët, bilé dhe rumunët kanë dërguar njerëz për të çarë e përçarë.

Një grek i moçëm me emrin Phrantjes, historian, paska thënë: “Shqiptarët janë populli më i lik dhe më i kotë (“le plus inutile”) në botë”. Përfundimi? Duhet të zhduket….. Kështu thotë bizantini Phrantjes. Domosdo Phrantjes është armik, është ujk dhe ka folur, shkruar e vepruar ndofta si ujk. Por ujku njihet dhe njeriu di sesi të mbrohet kundër tij, me sëpatë, me kopaçe. Por si të mbrohet kundër ujkut të veshur me lëkurë dele? Si të mbrohet kundër atij që i flet si ëngjëll e vepron si shejtan?

Të gjitha këto i lexoj, i bluaj në mendje natën dhe s`më zë gjumi dhe më vjen të çmendem!…. Nesër Efterpi do të niset me gjithë fëmijë.

Unë do të rri dhe ca ditë, do ta pres Sterjo Spassen, do ta vendos në dhomë, pastaj do të kthehem në Tiranë. Këtu nuk u preha dot. Pashë gërmadhat e shtëpisë plot ferra dhe mu drodh zemra. Jo, Pogradeci s’ështëmë për mua të gjallë, po për mua të vdekur. Ah, kush ndjen shumë, vuan shumë. Shto pastaj brengat objektive, fëmijët varfërinë e sa të tjera. Do të vij të “çlodhem” në Tiranë, t’i vihem normës, se mos më presin bukën.

Lamtumirë dhe përqafime vëllazërore,

Mitrushi”.

PS: Natyrisht kjo është një letër që përcjell një përvojë dhe një mendim për Shuteriqin. Por meqenëse deklarata e Blushit është e pazakontë dhe bëhet nga një njeri për të cilin vështirë se mund ta mendojmë si të rreshtuar ideologjikisht, ajo vlen të sillet. Edhe si dëshmi, edhe si opinion, por edhe si mundësi për të njohur shumësinë e figurave të tilla, që në rastin e Shuteriqit janë të mbuluar vetëm me dafina lavdie dhe venerimi. 

Comments

Submitted by Benin e Pengon Vetja (not verified) on

Kur letersia kerkon doemos treg, autori ngaterrohet me tregtaret.
Ben Blushi, i ndodhur ne medyshjen mes politikes dhe letersise, duket po i ve ne dyshim te dyja.
Nese humbet politiken, sic u shpreh edhe vete te Arjani, nuk eshte ndonje gje e madhe, kjo do provonte se paku karakter; por edhe shenje e shprese per me vone. Ne te vertete, PS si vazhdim i PPunes, me shume shte e Benit se e Edit!
Nese therret ne ndihme politiken per tu bere i "shitshem" ne letrat, ka shume rrezik te humbasesh nderin e fjales: perfolja mund te mos ndahet dot prej politikes, mund te tolerohet edhe ne gazetari, por Letersia e Vertete eshte me e vertete se e vertata.
Te marresh neper goje Lef Nosin, Fan Nolin apo Ismail Qemalin, pasi e ke bere kete me Aliun e Madh dhe Skenderbeun Simbol Kombetar, eshte te ndotesh veten papastrueshem...
Nese rrekesh te marresh hakun e paraardhesve te tu, qe madje ishin ata qe perdoren nje pushtet kunder te Tjereve, madje edhe kur keta te gjoret numeroheshin vdekur, eshte makabritet i madh.
Si mund te aludohet (por mos thuaj se kete e ben personazhet e tu, Ben, dhe jo ti...te lutem...!) heqje osh e Lef Nosit, kur nga heqja osh u tolerua edhe gjyshi edhe gjyshja qe firmosen pushkatimin e te rebeluarve te Burgut te Spacit, o njeri?!

Submitted by Ina (not verified) on

Kjo eshte e verte. Te afermit e mi me kane thene qe: " Dhimiter Shuteriqi pervetesoi bibloteken e madhe te familjes se Nose-ve. Doreshkrimet qe gjeti aty i botoi si te vetat". Te tjera doreshkrime qe s'diti ti realizonte ,sot ndoshta jane librat e B Blushit.

Submitted by Plaku Xhuxhumaku (not verified) on

Po c'pret nga perzjerja e Shuteriqeve me Blushet? Hajdut i jati, hajdut i biri, hajdut ay qe beri mamane.

Submitted by Claus (not verified) on

Nuk e di perse Ben Blushi nuk me ka ngjallur ndonjehere simpati dhe adhurim si shkrimtar.
Dikur me padeshire me bene dhurate librin e Ben Blushit "Te jetosh ne ishull", leximi i te cilit u be me shume nje detyrim se sa nje deshire. Por si gjithmone, tek une leximi kerkon nje fund dhe nuk u zhgenjeva me perfundimin qe kisha nxjerre akoma pa lexuar ate liber, se do te ishte vetem nje blof i tipit blushian pa ndonje vlere te vecante.

Sipas atij stili me Sali Binishi a ku ta di une qenka projektuar edhe ky liber duke u marre me figura historike, arsimore dhe kulturore me te cilat vete Blushi nuk eshte marre aq shume, as me historine e letersise dhe as ne historine e Shqiperise duke mbetur sot dhe kesaj dite nje shkrimtar plot paragjykime dhe cungime.

Duke bere nje paralele dua te tregoj nje ngjarje qe me ka mbetur ne mendje, duke besuar edhe njehere se shikimi i gjerave bardhe e zi eshte nje keshillues i keq.

Diku, para nje viti, ndoqa nje film historik mbi nje ngjarje te vertete me titull origjinal "Diplomatie". Atje behej fjale per Komandantin nazist te Parisit, gjeneralin Dietrich von Choltitz.
Ky gjenenal ne ditet e fundit te largimit nga Parisi te ushtrise gjermane mori urdher direkt nga Führeri qe ai qytet te hidhet ne ere. Pra ura mbi Siene, pallatet perandorake, Harku i Triumfit te kthehehin ne germadha. Me te vertete dicka tragjike per kulturen, per Francen dhe tere boten. Por urdheri ishte urdher dhe ai duhej zbatuar. Ishte urdher i dale nga Kuartieri i Pergjithshem ne Berlin!

Ne loje hyri nje diplomat suedez, nje muk i vjeter i gjeneralit gjerman. Ore te tera bisedash ore te tera qe preknin telat e psikologjise njerezore dhe fundi solli vetem... moszbatimin e urdherit duke shpetuar ate qytet.
Duke kerkuar pas filmit per ate figure, gjeta se Dietrich von Choltitz ishte dekoruar pas luftes me urdherin e "Kaloresit te legjionit te nderit francez" dhe me nje urdher tjeter te lart nga Franca per ate qe kishte bere ne ate kohe.

U nisa nga kjo se Blushi ne nje interviste kishte marre per baze kryemnistrin francez gjate regjimit te Vishise ne France ne mos gabohem.

Tani tek Lefter Nosi yne:

E kam ditur qe me pare qe Lef Nosi ishte anetari ortodoks i regjences se larte shqiptare gjate ne vitet `43-`44. Arkitekti i asaj regjence ishte Herman Neubacher, i derguari i plotfiqishem i Hitlerit ne Ballkan. Nisur nga nje asamble zogiste e viteve 1924 ai formoi ate Regjence me kater anetare te besimeve te ndryshme qe ndonje deshire te madhe te qeverisnin ne ate kohe nuk kishin. Gjermania ishte ne terheqje dhe ata e dinin shume ate pune. Por a duhet t`i vendosesh kryqin ketij njeriu qe kishte kontribuar aq shume per ceshtjen kombetare?

Arrestuar dhe denuar gjate pushtimit osman, gjate dergese plot gjakderdhje te Turgut Pashes ne Manastir dhe Shkup, internuar nga Italia fashiste, fanolist dhe perparimtar ne ate kohe duke qene ne grupimin politik antizogist "as i beut dhe as i pashes" duke mos harruar se ka qene botuesi i gazetes "Tomorri", themelues i Normales se Elbasanit, hapes i shkollave shqipe ne kohen eTurqise, pa permendur ketu kontributin ne ngritje e shtetit shqiptar si minister dhe kryebashkiak i Elbasanit.
Nenshkrimin e Aktit te Pavaresise po e le menjane si nje akt qe eshte permendur shpesh here dhe na eshte bere i "merzitshem".
Pra ketij njeriu nuk i gjej asnje veprimtari antikombetare bile bile as ne anetaresine e regjences, pale pastaj ta quash nazist.

A mund ta quhet bashkepunetor i nazizmit Lef Nosi kur vete ai gjate kohes se Regjences, pra duke qene vete nje cerek-Mbret ka sterhuar dhe ka liruar nga burgu nje hebre me emrin Menahem?
Dhe pikerisht ne ate kohe kur gjermanet nuk falnin jo vetem hebrejte por dhe ata qe i strehonin ata.
Ja pra, qe bien tere ato akuza ndaj tij aq me shume vorbullat mediatike te Blushit.
Ashtu ishin ato kohe, aq me shume ne nje vend "ekzotik" per vete gjermanet qe ben nje pushtim komplet te vecante se ne cdo vend tjeter, bene nje regjence te vecante si askund tjeter, po ashtu dhe nje politike te vecante.
Harrohet qe ky ka patur dhe nje te aferm apo vella ne frontin Na-Cl. dhe pikerisht ne vete Shtabin e Pergjithshem prane Enver Hoxhes. Ishte nje nderlidhes midis shtabit dhe seksioneve britanike ne Shqiperi. Ai quhej Frederik Nosi, perkthyesi personal i Enver Hoxhes ne ate kohe. Pas lufte ai ishte gjyqtari qe coi ne pushkatim Koci Xoxen dhe kompani,

Pra sic shihet ishin kohe te veshtira dhe plot trubullira. Ne rastin e Lef Nosit fituesi beri drejtesine Mire apo keq, gjykojeni vete, rendesi ka qe bustet nuk duhen te zvarriten sic ka keshilluar elbasanasit Ben Blushi.
Me zvarritje mjaft me.
Hajrin nuk ja kemi pare atyre.

Si perfundim Lef Nosi ka qene personalitet elbasan dhe i kombit qe me diturine dhe aktivitetin e tij, dale nga nje brez te shkolluarish si jo me mire, te kete qene nje mesues i mire i brezave qe kane dale nga Normalja e Elbasanit, qe bashke me Aleksander Xhuvanin dhe te tjere bene qe te edukonin nje brez te tere qe u hodhen ne lufte kunder nazi-fashizmit.
Tani gjykojeni vete te nderuar kete figure.
Pershendetje

Submitted by Filan Fisteku (not verified) on

Ky eshte nje lobim gazetaresk i Muc Nanos ne favor te "Rilindjes" ose ne disfavor te kundershtareve politik te "Rlindjes" se Noseve po edhe e Shehave e Hoxhave...................i Nexhmijeve dhe Xhungave te ketij megakatundi.

Add new comment

Plain text

  • No HTML tags allowed.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.