Rracizmi i shqiptarëve*
“Përveç këtij të huaji” (Lluka 17:18)
Dëgjojmë sot në Kishë ungjillin e shërimit të dhjetë “lebrozëve” një fjalë kjo me ngarkesë kulturore, jo vetëm spirituale. Nga ana gjuhësore, fjala “lebroz” mbijetoi e pashqipëruar në shumicën e përkthimeve të sotme biblike. Kështu është edhe në botimin e parë të Dhjatës së Re shqip (1827), ku e gjejmë si “të leprosurë”.
Përzgjedhjet e tjera përkthimore të këtij termi kanë më tepër domethënie në përqasjen tonë. Për shembull, tek versioni CHC përkthehet “të gërbulurve”, nga Vladimir Dervishi (2000), duke e sjellë ungjillin më afër kulturës sonë. Kjo përqasje e ka zanafillën tek Kristoforidhi, sidomos tek versioni toskërisht (1879), ku fjala e shënuar më sipër përkthehet si “të-krromosurëve”!
Këtu, në shqipen puritane të Kristoforidhit, gjejmë fillin e interpretimit, sepse përkthyesi kërkon dhe gjen një sëmundje ngjitëse të kohës së vet, duke i dhënë Ungjillit shqip ngjyra vendore.
* * *
“Krroma” është vetëm gjysma e së vërtetës. As turbekulozi para penicilinës nuk mund ta japë përkthimin të plotë, pikërisht se “lepra” e viteve të Jezuit nuk ishte vetëm sëmundje trupore, por konsiderohej shpirtërore, pse paskesh në zanafillë mëkatërinë.
Për rrjedhojë, njerëzit besonin se Zoti i kishte ndëshkuar të zgjebosurit si mëkatarë, prandaj dhe atyre, duke qenë ndryshe në thelb, jo vetëm në lëkurë, nuk iu lejohej të përziheshin me bashkëkohësit e tyre: as në shtëpi e në fis, as në treg e në rrugë, as në tempull e në mbledhje publike, asgjëkundi në shoqëri!
Si jetonin të zgjebosurit?
Jashtë Jerusalemit ishte një vend-gropë ku flakeshin dhe digjeshin pa ndërprerje plehrat e kryeqytetit, prandaj dhe quhej “zjarrtore”. Atje shkonin lebrozët dhe të verbrit për të kërkuar ushqim, dhe përderisa flaka ishte e përhershme, të munduarit ulërinin tek përcëlloheshin nga zjarri në rrëmim të ushqimit nëpër plehra, aq sa tingujt e tyre të frikshëm dëgjoheshin së largu nga kalimtarët.
Kjo torturë, e flakëve në zjarrtoren e plehrave të Jerusalemit, përdoret shpesh në ligjërimin e Krishtit si metaforë për mundimet në ferr: “Në zjarrin e jashtëm.” Andej ka dalë si shprehje.
Të diskriminuarit për shkak të një sëmundjeje “anormale”, sipas mentalitetit të shumicës dërrmuese atëbotë, kishin krijuar një komunitet bashkëvuajtësish jashtë shoqërisë. Izolimi shoqëror i këtij grupi-viktimë e racizmit duket edhe në faktin se i thirrën Jezuit “duke qëndruar larg”; nga frika e shoqërisë.
* * *
Lebrozët e shëruar nga Krishti ikën dhe harruan të kthehen e ta falënderojnë Jezuin, “përveç këtij të huaji”, sepse nuk është e lehtë të jesh i izoluar dhe mirënjohës njëherësh. Por i huaji, edhe pse më i diskriminuar se nëntë vendasit, pikërisht se nuk ishte vendas, e arriti falënderimin, u ngrit mbi vetveten e prandaj mbi të tjerët, atje lart në mirënjohje, virtyt e shenjtëri.
Në përkthimin e vitit 1827 (Vangjel Meksi dhe Grigor Gjirokastriti), termi “αλλογενής” përkthehet thjesht “i huaj”, por tek Kristoforidhi shquajmë diçka tjetër: Në toskërishte ai e përkthen “tjatërë-kombës”, ndërsa në gegërishte, edhe më kumbueshëm, “komp’ i huej”!
Sepse i atillë ishte. I huaj, madje samaritan, “fqinj i keq”.
Letërsia jonë nacional-komuniste na bëri të besojmë se popujt fqinjë janë “shumë racistë”. Nuk na tha, të paktën, se fqinjët tanë janë “më shumë racistë”, ose të na thoshte se ne jemi “më pak racistë”.
Një indoktrinim i tillë në kulturën shqiptare u dogmatizua më tutje me përdaljet e mëdha të viteve 1990. Shqiptarët e pasdiktaturës u bënë subjekt diskriminimi e viktima racizmi, ndoshta më shumë në Greqi e më pak në Itali, që të sjellim dy shembujt më të mëdhenj, gjë që e vonoi ndërgjegjësimin tonë. Abuzimi nga tjetri na bëri të harrojmë urrejtjen nga brenda, domethënë krimet e mëdha brendashqiptare, më të shumta se ato që na kanë shkaktuar fqinjët.
Nga çasti kur njeriu motivohet e tundohet të shquajë, ai nis të klasifikojë, të dallojë sende, ngjyra, nuanca e tinguj, e për rrjedhojë “të diskriminojë” në natyrë. Njësoj bën dhe shqiptari. Pa këtë potencial nuk mund të jemi njerëz normalë. Normalja zhbëhet kur shoqëria ua mohon njerëzoren njerëzve, domethënë klasifikimin e shpenguar, duke shtënë metoda dallimi sipas normave, zakoneve, dokeve e, sidomos, interesave të saj.
* * *
E vërteta e hidhur është se tani, mbas kaq vitesh dallimi e diskriminimi të natyrës, të botës dhe të vetes, vëzhgojmë se shqiptarët janë më racistë se fqinjët. Le të mos shkojmë larg, por le të shquajmë brenda botës shqiptare: Çfarë racizmi ekziston midis klasave politike e shoqërore, midis brezave, trevave, klaneve, grupimeve, interesave, madje midis të gjallëve dhe të vdekurve shqiptarë. Përjetësisht në urrejtje!
Kësisoj kultura buron vazhdimisht racizëm, këto energji vendore, pra, por duke iu dhënë emra të vjedhur, për t’u fshehur e për të manipuluar të shumtët. Sa më shumë zhytet një kulturë në racizëm, aq më tepër e shenjon me gisht racizmin gjetkë. Kultivimi i jo njerëzores në kulturën tonë e ka sjellë shqiptarin në këtë pikë çnjerëzore, në pikë të hallit, në konflikt me vetveten, prandaj dhe me tjetrin!
Racizmi nuk ka kanun. I huaji, për rrjedhojë, nuk është jo shqiptari, por çdonjeri ndryshe jashtë vetes: Tjetri! Në këtë rreth vicioz të mohimit pasqyra shqiptare pohon urrejtjen më të madhe: ”Lufta e klasave”!
Racizmi e infekton në tru qenien njerëzore, kaq shumë saqë vetëm një mrekulli mund ta çlirojë. Përndryshe, integrimi i njeriut në një botëkuptim pa dallime është shumë kohëgjatë. Në përpjestimet sociale të Shqipërisë ndryshimet kulturore janë edhe më të ngadalta, madje të improvizuara.
Racizmi është zgjebje, mbytës i lirisë, vrasës i frymës, zhdukës i shqisës që shquan ngjyrat dhe nuancat e shumta në këtë botë, prishës i timbanit që dëgjon muzikën e vërtetë të tingujve, vrasës i harmonisë që ndihmon në leximin pa paragjykime të natyrës njerëzore. Racizmi të vret.
Burimi: Shqiptar Ortodoks
*Titulli i ResPublica
Comments
Nuk ka nevoje ti biesh larg e
Nuk ka nevoje ti biesh larg e larg, por dy-tre dekadat e fundit racizmi i eshte perngjitur nacionalizmit bajat, si nje pucer me qelb infektimit te brendshem. Po krisi diku e dikur, keta te semure nuk do te ndihen me, por do te shikojne se si e cuan vendin dhe shoqerine drejt flakeve te urrejtjes.
Add new comment