"Nevoja për demokraci funksionale edhe brenda vetë BE-së"

Herman Van Rompuy dhe Žiga Turk^*

Sulmi në Kapitol Hill është veçse një zile alarmi për të gjithë demokratët në të gjithë botën dhe kulm i aktiviteteve të vazhdueshme për të minuar besimin në demokraci, në SHBA dhe gjetkë. Populizmi dhe autoritarizmi në rritje, shkeljet e shtetit ligjor deri edhe nga vetë BE, janë gjithashtu simptoma të krizës.

Një nga arsyet është se qytetarët po përballen me kërcënime të tilla si papunësia, pasiguria financiare, migrimi i parregullt, ndryshimi i klimës, pabarazitë, terrorizmi, pandemia COVID dhe të tjera. Ata ndihen të mbrojtur mjaftueshëm nga njëra anë dhe të pafuqishëm nga ana tjetër.

Përballë hendekut që krijoi kriza e shumëfishtë në vitin 2008, demokracia është gjithnjë e më pak një koncept në të cilin një pjesë e popullsisë kërkon zgjidhje. Populistët dhe njerëzit e fortë po ofrojnë rrugë të shkurtra. Në vend të një bisede, një gare konstruktive idesh, dialogu politik degjeneron në një konfrontim irracional, plot emocione negative.

Dallimet në ide kthehen në divergjenca të pakapërcyeshme, madje edhe në urrejtje. Disa liderë e nxisin këtë në mënyrë manipuluese për të polarizuar elektoratin.

Dialogu konstruktiv presupozon respektimin e tjetrit dhe barazinë parimore të konkurrentëve politikë. Demokracia nuk mund të ekzistojë pa vlera, pa biseda reale në të gjitha nivelet e shoqërisë dhe qeverisjes. Asnjëherë nuk ka pasur kaq shumë përmbajtje cilësore, fakte dhe mendime, në dispozicion të njerëzve që i kërkojnë.

Sidoqoftë, mediat sociale gjithashtu promovojnë më shumë shprehjen e emocioneve sesa të menduarit dhe dialogun racional. Përkundër qindra "miqve", shumë njerëz janë të vetmuar dhe nuk ndiejnë se i përkasin ndonjë komuniteti.

Mediat sociale nuk janë sociale. Teoritë e dezinformimit dhe konspiracionit ofrojnë shmangie nga fakte të pakëndshme dhe vendime të vështira. Për kohezionin social dhe funksionimin e duhur të një demokracie është i domosdoshëm një minimum besimi.

Sot ka kryesisht mosbesim. Një pjesë e tij përhapet nga aktorë të huaj me qëllim që t’i dobësojë demokracitë tona në mënyrë strategjike. Fuqia e disa kompanive të mediave sociale për të drejtuar debatin publik ka arritur nivele që dikur ishin të paimagjinueshme edhe për qeveritë. Komisioni ka hartuar ligje për ta adresuar këtë çështje, por në lidhje me statutet që mbrojnë lirinë e mendimit.

Me pak fjalë, demokracive tona u duhet funksionim më i mirë dhe rezultate më të mira. Funksionim më i mirë do të thotë mbështetje më e mirë dhe kapacitet për të marrë vendimet e duhura, ndonjëherë jopopullore.

Vendimet e duhura sjellin rezultate më të mira. Rezultatet e mira krijojnë besim dhe legjitimitet. Shtetet anëtare dhe BE-ja duhet të dalin nga rrethi vicioz, i cili është e kundërta e asaj që sapo përshkruam.

Problemi i demokracisë së BE është, sigurisht, në radhë të parë mungesa e afërsisë dhe ndjenjës së përkatësisë. Kohezioni është një nga kushtet themelore për demokracinë.

Brenda vetvetes, i ashtuquajturi demos është i gatshëm të shfaqë një nivel më të lartë solidariteti. Me udhëtime biznesi dhe pune, një monedhë të përbashkët, turizëm, shkëmbime kulturore, skema Erasmus, madje edhe ligë kontinentale të futbollit, dalëngadalë po përvijohet një identitet europian. Por me ritëm shumë të ngadaltë për problemin në fjalë.

Ky proces nuk mund të nxitohet. Brezi i ri që u rrit në një botë më të hapur na bën të shpresojmë.

E lidhur me të parën është e meta e dytë, që ka të bëjë me ndikimin e kufizuar të buxhetit evropian. Buxheti i Unionit është vetëm 1% e PBB-së, një e pesëdhjeta e të gjitha shpenzimeve publike në vendet tona anëtare.

Për më tepër, ky shpenzim evropian kryesisht nuk ka të bëjë me transferimin e të ardhurave tek familjet, të cilat do t'u mundësonin njerëzve ta ndiejnë BE-në shumë më drejtpërdrejt sesa investimet, fondet bujqësore ose kërkimore.

Sidoqoftë, asnjë nga kërcënimet e renditura më lart nuk mund të zgjidhet pa një dimension të fortë evropian. Nga ana tjetër, Unioni ka mjaft ndikim në kapacitetin e tij legjislativ dhe monetar, që mund të përdoret nëse ka vullnet politik.

Politika evropiane rrallë shihet më vete. Shpesh kjo është një zgjatim i politikës së brendshme në një mënyrë të tillë që BE fajësohet për problemet dhe politika e brendshme kreditohet me sukses.

Kjo u demonstrua edhe një herë gjatë krizës së Covid-19. Gjatë valës së parë, shumë pyetën se ku ishte Evropa, duke mos e ditur që BE-ja ka pak kompetencë në çështjet shëndetësore. Gjatë fazës së vaksinimit, institucionet e BE - megjithëse u bënë gabime - u treguan me gisht për vonesat.

Si të rikthesh afërsinë në BE, të rrisësh përfshirjen e qytetarëve dhe ndjenjën se i përkasin një komuniteti?

Kjo mund të bëhet përmes një dialogu të drejtpërdrejtë me qytetarët dhe me përfaqësuesit e zgjedhur. Të gjitha teknikat mund të ndihmojnë, nga kontaktet e drejtpërdrejta te ato virtuale.

Mediat sociale më në fund mund të bëhen sociale dhe të krijojnë komunitete në internet të të njohurve dhe jo fusha beteje të të huajve!

Vetë Konferenca po planifikon të gjitha llojet e iniciativave, por nëse ato mbeten të izoluara, janë vetëm një terren i përkohshëm për strukturat ekzistuese demokratike. Në vend të kësaj, ato duhet të forcohen përgjithmonë me ndërtimin e komunitetit me qytetarët dhe midis institucioneve evropiane, kombëtare dhe lokale.

Edhe mandatet politike përtej atyre të Parlamentit Evropian duhet të angazhohen përgjithmonë. Procedurat e parashikuara në Traktatin e Lisbonës për pjesëmarrjen e parlamenteve kombëtare janë formale dhe burokratike, por ekzistojnë.

Ato duhet të shfrytëzohen dhe madje të shtrihen në parlamentet ose këshillat e tjerë rajonalë të zgjedhur. Çdo vit, përfaqësuesit e zgjedhur kombëtarë, rajonalë dhe lokalë duhet të kenë mundësinë të shprehin pikëpamjet e tyre mbi përparësitë e qytetarëve dhe axhendën strategjike të institucioneve, mbi shtetin e Unionit.

Vetëm përfaqësuesit e zgjedhur lokalë janë pothuajse një milion. Edhe këtu mund të shfaqen komunitete, të rrënjosura në komunitete lokale, por që arrijnë nivelin evropian.

Kjo do të adresonte rrezikun që preferencat e shumë qytetarëve dhe të liderëve evropianë të shkojnë në drejtime të ndryshme.

Kjo do të adresonte gjithashtu një largim midis qytetarëve dhe qeverive dhe një burokratizim të politikave, lehtësisht të mundshëm.

Dialogu nënkupton që shqetësimet e të tjerëve dëgjohen, por gjithashtu që politikëbërësve u jepet mundësia të shpjegojnë pozicionin e tyre. Dialogu në një komunitet nënkupton respekt për anëtarët e tjerë të këtij komuniteti.

Nuk është nevoja të ndryshohet rrënjësisht shpërndarja aktuale e kompetencave në BE dhe ato që thonë traktatet në lidhje me të, por si një plotësim, duhet parashikuar më shumë përfshirje e të gjithë përfaqësuesve të zgjedhur të popullit. Evropa na përket të gjithëve.

Përfshirja më e madhe bën të mundur që politikat të arrijnë rezultate më të mira. Nuk është normale që dhjetëra mijëra të rinj të dalin në rrugë për të mbrojtur klimën. Nuk është normale që të ketë një revoltë të jelekëve të verdhë për të zgjidhur problemin e pabarazive.

Nuk është normale që të ketë parti populiste kaq të forta sa të njohin ndjeshmërinë e çështjes së migrimit në popullatë. Çdo nivel politik performon më mirë kur ndjen presionin nga poshtë. Në epokën tonë të internetit, të komunikimit të drejtpërdrejtë dhe kënaqësisë së menjëhershme, zgjedhjet çdo katër ose pesë vjet nuk janë të mjaftueshme.

Institucionet dhe procedurat ekzistuese duhet t’u shtohet ndërveprim më i drejtpërdrejtë, më i shpeshtë dhe më i përhershëm. Nëse politika izolohet nga shqetësimet e njerëzve, nëse reagon shumë vonë, polarizimi, zemërimi madje edhe urrejtja fitojnë terren.

Kjo qasje tërheqëse duhet të miratohet nga të gjithë aktorët e tjerë në shoqërinë demokratike. Partitë politike, qeveria dhe organizatat joqeveritare gjithashtu duhet të kërkojnë ndërveprim më të ngushtë me palët e tyre të interesit në mënyrë që edhe ata të rriten në bashkësi efektive të njerëzve.

Kështu, ka një lidhje midis funksionimit të demokracisë dhe rezultateve të politikave. Procesi dhe rezultatet shkojnë dorë për dore. Të dy dimensionet janë të nevojshme për të rivendosur ose forcuar legjitimitetin - hyrjen dhe prodhimin - e demokracisë si një sistem politik. Koha po mbaron. Rreziku populist nuk është zhdukur, madje as në një vend të vetëm.

Konferenca duhet të prodhojë rezultate të prekshme për njerëzit dhe të mos mbetet te debati institucional, në një Konventë të re, në lojën e pushtetit të ‘Brukselit’, ose lojën e pushtetit midis Unionit ose vendeve anëtare.

Njerëzit duhet të ndiejnë që shqetësimet e tyre janë dëgjuar dhe ka vullnet për përmirësim të shpejtë. Ambicia për të rishikuar thelbësisht traktatet mund të përfundojë me ‘më pak Evropë’, në vend të Evropës më të mirë që na duhet.

^*Herman Van Rompuy është Presidenti Emeritus i Këshillit Evropian dhe ish-kryeministri i Belgjikës. Žiga Turk është profesor, ministër dy herë në qeverinë e Sllovenisë dhe ish-sekretar i përgjithshëm i Grupit të Reflektimit për të Ardhmen e Evropës.