Mbi Aktin Normativ për qiratë*

Së fundmi rezulton se Këshilli i Ministrave, ka miratuar Aktin normativ me fuqinë e ligjit nr. 12, datë 2.4.2020. Ky akt solli disa shtesa në Aktin Normativ me fuqinë e ligjit nr.3, datë 15.3.2020, “Për marrjen e masave të veçanta administrative gjatë kohëzgjatjes së periudhës së infeksionit të shkaktuar nga COVID-19¨. Ky akt sipas parashikimeve kushtetuese ka hyrë në fuqi menjëherë (me miratimin e tij) dhe është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 57, datë 2.4.2020.

Në thelb në nenin 3 të aktit nr. 12/2020 është shtuar pika 20 e cila rregullon marrëdhëniet midis dy palëve në një kontratë qiraje. Në këto raste, kur kemi të bëjmë me biznes të vogël të cilët ushtrojnë aktivitetin e tyre në ambiente me qira, dhënia e qirasë pezullohet për dy muaj, dhe mund të shlyhet më vonë me këste në marrëveshje midis palëve. Nëse ky detyrim nuk zbatohet nga qiradhënësi, atëherë mund të denoncohet tek autoritetet tatimore të cilat gjobisin qiradhënësin me 5-fishin e vlerës.

Ky parashikim ka ngjallur debat midis juristëve, të shoqëruar më pas nga politikanët ¨profesionistë” në gjithçka, ku pretendohet për antikushtetutshmëri të këtij parashikimi. Pa dashur që të mbahet një qendrim të prerë në lidhje me këtë çështje e shohim të nevojshme që të parashtrojmë të dyja anët e ¨medaljes" pra, si argumentat që flasin për antikushtetueshmëri të aktit, ashtu edhe për agurmentet që flasin për kushtetutshmërinë e tij.

Argumentet për antikushtetutshmërinë e Aktit normativ me fuqinë e ligjit nr. 12, datë 2.4.2020.

Ata që pretendojnë antikushtetushmërinë e Aktit Normativ të sipërcituar bazohen në një argument të thjeshtë. Kontrata e Qirasë parashikohet në Kodin Civil, përkatësisht në nenet 801-849 (parashikohen disa forma të kontratës së qirasë). Duke qenë ¨Kod¨ rezulton se ky akt ligjor, në zbatim të nenit 81, pika 2, gërma ¨d¨ e Kushtetutës, miratohet me një shumicë parlamentare prej ⅗ e votave të të gjithë anëtarëve.

Në këtë pikë, hyn në lojë jurisprudenca kushtetuese, ku Gjykata Kushtetuese, në vendimin e saj nr.5, datë 5.2.2014, ndër të tjera është shprehur se:

63.Gjykata vlerëson se transferimi i kompetencës legjislative Këshillit të Ministrave, që, përjashtimisht, të marrë masa të përkohshme në rast nevoje dhe urgjence, i nënshtrohet para së gjithash, kufizimeve kushtetuese, të cilat konsistojnë në kritere procedurale dhe po ashtu lëndore, të përcaktueshme nga natyra e marrëdhënies konkrete që kërkon rregullim. Në këtë kuptim, Gjykata çmon se për sa kohë Kuvendi nuk mund të delegojë pushtetin e tij ligjbërës, por ka detyrimin kushtetues të përmbushë kërkesat procedurale dhe lëndore për miratimin e ligjeve të cilësuara sipas nenit 81/2 dhe 83 të Kushtetutës, në raport me nenet 1, 2, 4, 7 dhe 116 të Kushtetutës, aq më pak Këshilli i Ministrave mund të ndërhyjë me akte normative me fuqinë e ligjit në ato fusha, rregullimi i të cilave, expressis verbis, përbën kompetencë ekskluzive të Kuvendit.

Bazuar në këtë fakt çështja duket e thjeshtë, pasi me Aktin Normativ nr.12, datë 2.4.2020 është ndërhyrë në një fushë e cila është fushë ekskluzive e Kuvendit, duke qenë se jemi përpara ligjeve (kod) që miratohet me shumicë të cilësuar.

Argumentet për kushtetutshmërinë e Aktit Normativ me fuqinë e ligjit nr.12, datë 2.4.2020.

Për ata që mbështesin kushtetutshmërinë e Aktit Normativ nr.12, datë 2.4.2020, janë të mendimit që parashikimet kushtetuese dhe jurisprudenca kushtetuese duhet parë në tërësinë e tyre dhe jo nene apo vendime të marra veçmas. Kështu, kur pati pretendime se ishin prekur normat e Kodit të Procedurës Civile (ligj që miratohet me 3/5 e deputetëve), në pjesën për titujt ekzekutivë me ligj me shumicë të thjeshtë (ligji për përcaktimin e faturave të ujit si tituj ekzekutivë), Gjykata Kushtetuese, në vendimin e saj nr.7, datë 16.2.2020, mbajti qendrimin se:

27. Nga kjo pikëpamje, në kushtet kur ligji i kundërshtuar nuk ka trajtuar asnjë nga çështjet që janë parashikuar të trajtohen nga vetë kodi, nga pikëpamja lëndore, Gjykata vlerëson se ai nuk plotëson kushtet për t’iu nënshtruar miratimit me shumicë të cilësuar, dhe për rrjedhojë, pretendimi për mosrespektimin e procedurës së parashikuar nga neni 81/2 është i pabazuar.

Bazuar në këtë vendimmarrje duhet të analizojmë nëse Kodi Civil, rregullon situatën e marrëdhënieve kontraktore në kushtet e gjendjes së fatkeqësisë natyrore. Rezulton se Kodi Civil, nuk ka ndonjë parashikim konkret për fakeqësinë natyre. Ai ka parashikime për ¨forcën madhore¨, por ato janë shumë të kufizuara. Më konkretisht forca madhore përmendet në këto dispozita të Kodit Civil:

Neni 129

Parashkrimi pezullohet:

...

ë) kur ka forcë madhore.

Neni 278

Pronari duhet të lejojë fqinjin të hyjë e të kalojë në tokën e tij sa herë ka nevojë të ndërtojë ose të ndreqë një mur apo një vepër tjetër. Ai duhet të lejojë personin që të kërkojë e të marrë gjënë e gjallë e çdo send tjetër të tij, që ndodhen aty rastësisht ose si rrjedhim i erës, ujit, orteqeve dhe forcave të tjera madhore, ndodhen në tokën e tij apo janë bashkuar me sende të tij.

Neni l006

Hotelieri nuk është përgjegjës kur vjedhja, dëmtimi ose humbja vijnë:

...

2. nga forca madhore;

Pra siç rezulton, nuk asnjë parashikim që të rregullojë forcën madhore apo gjendjen e fakteqësisë natyrore në rastin e kontratës së qirasë. Në këtë aspekt duke qenë se Kodi Civil, vetë nuk e rregullon këtë situatë nga ana lëndore, atëherë bazuar në vendimin nr.7/2015 të Gjykatës Kushtetuese, rezulton që në këtë rast nuk kemi pengesa që kjo fushë të rregullohet me ligje me shumicë të thjeshtë (akti normativ me fuqinë e ligjit miratohet nga Kuvendi me shumicë të thjeshtë).

Argument tjetër është edhe fakti që kontrata e qirasë në forma të caktuar është rregulluar dhe me parë me ligje me shumicë të thjeshtë. Më konkretisht kemi pasur rastin e qiramarrësve që banonin në banesat e ish pronarëve. Në këto raste cmimi i qirasë së tyre ishte "i ngrirë¨ dhe ¨i përcaktuar¨, nga shteti. Çdo ndërhyrje e legjislatorit për të liberalizuar këtë treg, pra për t'ía lënë në dorë të lirë palëve dhe që u bë objekt rregullimi me nenin 9, pika 1 të ligjit nr. 9235, datë 29.07.2004 “Për kthimin dhe kompensimin e pronës” dhe të nenit 9 të ligjit nr. 9583, datë 17.07.2006 “Për kthimin dhe kompensimin e pronës”, u konsideruan antikushtetuese nga Gjykata Kushtetuese. Pra, rezulton që për mbrojtjen e një kategorie të caktuar nga çmimet dhe pasojat e kontratës së qirasë Shteti është i detyruar që të ndërhyjë.

Për më tepër, vetëm pas vendimit të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, në vendimin pilot ¨Manushaqe Puto dhe të tjerë kundër Shqipërisë¨, ku u përcaktua detyrimi i shtetit shqiptar për të rregulluar çështjen e pronësisë për ish-pronarët, Këshilli i Ministrave në atë kohë vendosi të ndërhyjë duke miratuar Aktin Normativ me fuqinë e ligjit nr.3, datë 1.8.2012 “Për lirimin e banesave pronarëve të ligjshëm nga qytetarët e pastrehë, banues në banesat ish-pronë e subjekteve të shpronësuara”, akt i cili është miratuar nga Kuvendi me ligjin nr.82/2012, datë 13.9.2012.

Në këtë rast, u ndërhy pikërisht në këtë kontratë qiraje me Akt Normativ i cili u miratua nga Kuvendi me ligj me shumicë të thjeshtë. Në konfliktin që u pasua në Gjykatën Kushtetuese, kjo e fundit, me vendimin nr. 1, datë 6.2.2013, vendosi rrëzimin e kërkesës (pra lëniën në fuqi të ligjit). Në këtë drejtim nuk pati asnjë pasojë fakti që rregullimi i marrdhënies së qirasë u zgjidh me Akt Normativ dhe me ligj të shumicë të thjeshtë, pra parashikimet e nenit 82 të Kushtetutës nuk qenë pengesë në këtë rast.

Kjo bazohet në faktin se se liria kontraktore është pjesë e lirisë ekonomike parashikuar nga neni 11 i Kushtetutës, norma e cila ka këtë përmbajtje:

1. Sistemi ekonomik i Republikës së Shqipërisë bazohet në pronën private e publike, si dhe në ekonominë e tregut dhe në lirinë e veprimtarisë ekonomike.

2. Prona private dhe publike mbrohen njëlloj me ligj.

3. Kufizime të lirisë së veprimtarisë ekonomike mund të vendosen vetëm me ligj dhe vetëm për arsye të rëndësishme publike.

Vetë Gjykata Kushtetuese në vendimin e saj nr.14, datë 21.3.2014, ka mbajtur qendrimet e mëposhtme:

Gjykata e ka interpretuar gjerësisht konceptin e lirisë së veprimtarisë ekonomike të garantuar nga neni 11 i Kushtetutës. Sipas saj, kjo liri nënkupton, kryesisht, të drejtën për të lidhur kontrata, individualisht ose kolektivisht, lirisht dhe mbi bazën e vullnetit personal, të drejtën për të zgjedhur aktivitetin që dëshiron të ushtrojë individi, të drejtën për të zgjedhur një punë sipas preferencës etj….

30. Gjykata është shprehur, gjithashtu, se liria e veprimtarisë ekonomike përmban edhe detyrimin e shtetit që, nëpërmjet ligjvënësit, të ndërhyjë në rregullimin e kësaj lirie, me qëllim që krahas lirisë së veprimtarisë ekonomike të garantohet edhe parimi i shtetit social dhe i të mirës së përbashkët. Ky detyrim për rregullim i ligjvënësit shprehet nëpërmjet nxjerrjes së normave konkrete juridike, me anë të të cilave synohet disiplinimi i ushtrimit të veprimtarisë së lirë ekonomike në sektorë apo fusha të caktuara. Në këtë rast, shteti duhet të luajë rolin e katalizatorit për realizimin efektiv të lirisë ekonomike nga njëra anë dhe mbrojtjes së kësaj lirie, nga ana tjetër. Vetëm shteti mund të arrijë të krijojë mjedisin e vërtetë dhe optimal për ushtrimin e kësaj lirie vetjake, prandaj ai duhet parë si rregullator me qëllim mbrojtjen e tregut nga deformimet që natyrshëm mund t’i mbartë me vete zhvillimi i lirë i veprimtarisë ekonomike

Bazuar nga sa më sipër, mbështëtësit e këtij qëndrimi, bazohen në faktin se Akti Normativ me fuqinë e ligjit nuk ndërhyn në fushën lëndore të Kodit Civil (nuk ka parashikime për forcën madhore për kontratën e qirasë), ka pasur më parë ndërhyrje me Akte Normative dhe me ligje me shumicë të thjeshtë në kontrata të ndryshme qiraje, si edhe shteti ka detyrim të ndërhyjë në lirinë e veprimtarisë ekonomike në ato raste që kanë si qëllim ruajtjen e ekuilibrave në treg, veçanërisht në kushtet e marrjes së masave të jashtëzakonshme për shkak të Gjendjes së Fatkeqësisë Natyrore.

Parashtrimi i argumentave ¨pro¨ dhe ¨kundër¨ kushtetutshmërisë së aktit normativ me fuqinë e ligjit nr.12, datë 2.4.2020, ka si synim që të tregojë që kjo çështje nuk është aq "e pastër” sa pretendohet, por ka nevojë për meditim të thellë dhe debat nga ana e konsitucionalistëve të vërtetë (ata që kanë studiuar rregullisht të Drejtën Kushtetuese) dhe jo nga juristët që e lexojnë Kushtetutën me ¨raste¨, apo aq me tepër nga politikanët.
 

*Ky opinion është realizuar për ResPublica nga studio ligjore MLC