Inkuizicioni i gjuhës
Besimi në rolin nacionalist të Kishës së Romës shkakton paqartësi doktrinale, nëse pretenduesit e këtij fakti do të lexonin mësimet e Mesias: “Nëse ndokush vjen tek unë e do më tepër babain, nënën, gruan, fëmijët, vëllezërit, motrat, madje edhe jetën e vet se sa mua, nuk mund të jetë nxënësi im”, apo “Kush e do të jatin e të jëmën më shumë se mua […] Kush e do djalin apo vajzën më shumë se mua, nuk është i denjë për mua”.
Janë fjalë biblike që dëshmojnë nivelin absolut të perkushtimit ndaj Hyjnisë, aq sa mënjanojnë të gjitha identitetet dhe lidhjet e tjera. Në këtë prizëm vështirësohet dhënja e përparësisë ideologjive të ndryshme, më konkretisht atyre ndjesive që lidhen me Kombin: territori, heronjtë, historia, tradita dhe çka është në qendër te këtij shkrimi: gjuha.
Kështu Nacionalizmi si doktrinë fetaro-laike me Hyjni përkatëse gjen pamundësi binjakëzimi me doktrina fetaro-tradicionale, veçanërisht me dy citimet e mësipërme që janë model i detyrueshëm i ithtarëve të tyre, i mishëruar nga figura të ndritura shqiptare apo edhe të kalibrit botëror. “Jepini Jezusit çdo gjë, jetoni vetëm per Atë…duani vetëm Atë, vuani vetëm për Atë. Qoftë Jezusi çdo gjë në jetën tuaj” janë fjalët që Nënë Tereza rrëfen nga urimi i ipeshkvit slloven Gnidoveç para se ajo të nisej në misonin fetar. Vetë e Lumturuara do të shkruajë një frazë mjaft të qarkullueshme kohët e fundit: “Me gjak jam shqiptare, me nënshtetësi jam indiane…Sipas thirrjes i përkas botës”, që shpeshherë e gjejmë vetëm në këtë formë, por ajo vazhdon “…por zemra ime i përket plotësisht zemrës së Krishtit”. Nga fjalët e Gnidoveç, të vëna në jetë rigorozisht nga “nxënësja” e tij, kuptohet qartë devotshmëria e Nënë Terezës vetëm ndaj Zotit Jezus dhe jo Zotit Komb apo Atdhe, në konceptimin e tij nacionalist. Gjithashtu fillojnë të qartësohen edhe dy versetet e mësipërme.
Shpjegues tjetër bëhet Fishta në një broshurë të nxjerrë në dritë pak kohë më parë, me titull Questione nazionale e questione cattolica të komentuar në Gazetën Shqiptare nga Shaban Sinani. Dorëshkrimi në italisht i 1914-’24 është një relacion për Pontifikatin (traktat apo ‘memorandum’ siç e quan A.Xhiku) “për të bërë të njohur gjëndjen demofetare në Shqipëri menjëherë pas formimit të shtetit shqiptar”, ku përveç njohjes së kësaj situate, derivat nga “pavarësia [një lloj tendence kombëtare, ndryshe nga dy besimet e tjera] e xhamisë së besimtarëve shqiptarë, e shpallur në vitin 1923” do të jetë objektivi (i shpresuar) fishtian “rikrishtërim masiv të popullatës”- shkruan Sinani. Më tej ky autori shkruan se “Ai [Fishta] parasheh edhe riungjillizimin e boshnjakëve dhe nuk e përjashton një veprim katolik me karakter strategjik që përshkon gjithë Ballkanin” duke këshilluar kështu (Selinë e Shenjtë dhe jo vetëm atë) “si duhet të jetë veprimi katolik jo vetëm midis popullsive muslimane në Shqipëri e në Ballkan, por edhe midis të krishterëve të vijës së gabuar [ortodokse]” që ta konsideronte “gjithë popullatën shqiptare si potencialisht të krishterë”. Sinani në komentin e kësaj broshure të Fishtës nxjerr në pah identitetin fetar, primar për klerikun, i shprehur nga objektivi i tij për rikonvertim të shqiptarëve kundër pranimit të realitetit demofetar për hir të një populli multifetar. Kombi këtu pranohet vetëm me kusht fetarizimin në një kah, atë për cilin Fishta punoi dhe jetoi. Nacionalizmi në të kundërt shkëputet nga ideja e popullit e varur nga feja apo Hyjnitë që nuk janë Atdheu/ Kombi, për t’i shpallur këto të fundit si Hyjni, duke i veshur me doktrinë laike: feja është vetëm një element ashtu si gjuha, historia, traditat dhe kultura në pergjithësi, që formon ndjesinë e përbashkët të individëve. Nëse për Nacionalizmin Kombi/Atdheu janë objektivi primar, tek Fishta në këto hapësira vendoset feja (dhe vetëm e Fishtës) si qëllim për të cilin duhet punuar. Në këtë mënyrë jetësohen dy versetet e mësipërme.
Siç e ceka më lart, gjuha përbën skeletin e identitetit kombëtar. Pas 6.000 vitesh (shkrim) rrugëtimi jetik me njeriun, simbioze zhvillimi ekonomik, politik, social dhe kulturore të tij, transformohet në gjysmën e dytë të shekullit të XVIII në katalizatore e përkatësisë kombëtare. Përpara kësaj pikarritjeje, roli i gjuhës si shoqëruese e aktiviteteve njerëzore, është material; me dimensionin etnikopërcaktues hyn në sferën intime, jo vetëm mjet por edhe pjesë e ndjesive të bartësit: sakrament laik i fesë së Nacionalizmit. E kotë të flitet për funksione dhe vlera kombëtare në një periudhë paraardhëse të ideologjisë në fjalë. Kultivimi i saj mund të ketë arsye të thjeshta komunikimi apo propagande politiko-fetare, regjistrimi, trasmetimi, përshkrimi, studimi, njohjeje etj, por nuk është kultivim atdhepërkatësie. Perkundrazi investitura, gjatë 20 viteve (të fundit) të “çudirave intelektuale” në Shqipëri, e disa autorëve pjesëtarë të klerit Roman, mesjetarë dhe të menjëhershëm të kësaj periudhe, me tituj atdhetaristë e madje nacionalistë, sfidon historinë dhe vetë mësimet e Jezusit. Pozicionimi gjatë shekujve ndaj gjuhës vulgare (gjuhë e popullit) që më vonë do të quhet kombëtare, i institucionit (Kishës) që këta klerikë i emëron dhe u përcakton misionin, ka qenë shumë larg dëshirës për ta shpëtuar nga zhdukja ose për ta mbrojtur me një vizion profetik për një të ardhme të kombeve ku kjo gjuhë do të përbëjë elementin themelor. Në asnjë moment gjuha vulgare (amtare) nuk ka përfaqësuar për Kishën shënjtërinë që përfaqëson për Nacionalizmin, fundja janë dy fe me Hyjni diametralisht të kundërta dhe nuk do të ishte normale të kishin shenjtorë të përbashkët: Nënë Tereza për Kishën është e Lumturuar, një shembull për t’u ndjekur nga njerëzimi; për Nacionalizmin është një individ, madje nëse shqiptarët lënë familjet, vendlindjen, gjuhën, atdheun, për t’u bërë shembulli i qytetarit të botës dhe njerëzimit, vdes Kombi dhe Atdheu pa njerëz nuk ka kuptim; ndërsa gjuha për Nacionalizmin është e shenjtë, për Kishën ishte një vegël, pra mjet.
***
Me 95 tezat e tija, Lutheri, shtron një problem të rëndësishëm, përvec atij doktrinal, që përqendrohet tek lidhja direkte me Hyjninë pa ndërmjetës. Kjo arrihet nëpërmjet njohjes së shkrimeve të Shenjta jo nga trasmetues, por me kontaktin direkt ndaj shkrimit i cili duhët të jetë i kapshëm nga masa. Kështu lind nevoja e përdorimit të gjuhës vulgare (nacionale) si objekt/mejt që ndihmon arritjen e besimit. Përkthimet e shkrimeve të shenjta fillojnë masivisht me reformen protestante. Në italisht ekzistonte Bibla e shtypur në Venezia, jo pa polemika, që në 1471. Kjo eufori përkthimesh biblike vazhdon deri në Kocilin e Trentos 1545-'63, gjatë të cilit vendoset, pas evolucionit të herezive, të pengohet çdo vulgarizim (përkthim) i shkrimeve të shenjta në versionin e plotë. Themelimi i mëvonshem i Kongregacionit të Indeksit, në 1571, zyrtarizon dhe centralizon kontrollin e shtypit, librave dhe gjuhës së përdorur. Nuk është hera e parë që censurohen libra, edhe Shën Pali flet për djegje në kohën kur ai jetoi, madje censura zyrtare vjen që me Koncilin e Nikeas në 325 dhe vazhdon përgjatë shekujve. Ndryshimi, me censuren e dy kongregacioneve të Inkuizicionit në 1558 dhe Indeksit në 1596, qëndron në ndërtimin e një strukture kontrolli dhe me ndalimin e përkthimeve në gjuhën vulgare (kombëtare), toka të pa shkelura më parë. Me të drejtë është cilësuar si "rënditje e Italisë në vendet pa libër". Digjen përkrah veprave shkencore, filozofike, letrare dhe natyrisht heretike edhe mijëra bibla: vetëm në Genova-n e 1620 digjen 6.000 bibla. Eshtë e njohur censura ndaj Kepler, Erasmus i Rotterdamit, Petrarca, Boccaccio, Kopernik, Guicciardini, Galilei, Bruno, Spinosa, Descartes, Locke, Bacone, Bergson, Berkeley, d'Alembert, Defoe, Diderot, Flaubert, Hobbes, Hugo, Hume, Kant, Fontaine, Montaigne, Montesquieu, Pascal, Rousseau, Sand, Stendhal, Balzac, Voltaire, Zola, Alfieri, Beccaria, Fogazzaro, Foscolo, Leopardi, Croce, d'Annunzio, Fogazzaro, Foscolo, Kamy, Popper, Leopardi, Weber etj…apo censura e "Udhëzuesit Biblografik" të Opus Dei-t që rreshton edhe botën e kinemasë me Woody Allen, Kirk Dauglas, Milan Kundera dhe autorët Gore Vidal, Stephen King, Bukowski, Velazquez. Në këtë listë (që është më e gjatë) deri në censuren e fundit të publikuar në 1948, askush nuk është shqetësuar të vendosë "Main Kanf" të Hitlerit!
Por më shumë se ndaj autorëve, censura më tragjike është ajo ndaj gjuhës që shpallet e rrezikshme, me botimin e dy 'Index librorum prohibitorum' të shek. XVI. Fjala e shenjtë duhet të kuptohet vetëm nga elita, pra qarkullon në latinisht, ndërsa lutje dhe pjesë biblike mund të përkthehen vetëm të shoqëruara me komente, jo me rimë sepse poezia është "trasgresive".
Në përiudhen kur Paolo Costabile drejton Il Maestro del Sacro Palazzo, istitucion që ekziston edhe sot i mbuluar nga teologu më i besueshëm (ose ndër më të afërtit) i Papës, epistulla, psalme, përmbledhje predikimesh, tregime historike biblike dhe gjer tek tragjedi e cfaqe historish biblike, përbëjne gamën e gjerë të ndalimit të përkthimit në gjuhën vulgare. Një pasues i Costabile, i mbiquajtur Brisigella (G.M.Guanzelli) do të përcaktojë si të ndaluara përkthimet e pastra dhe të plota të Shkrimeve të Shenjta, por jo ato që përmbajnë histori e argumente biblike të "zbukuruara" nga poetët. Ky vizion më tolerant- edhe pse në të cilin kundërshtohet përkthimi në "gjuhën amtare"- nuk u pranua. Bellarmino, arrin deri në pohimin që "nëse do të vazhdohet në këtë mënyrë, do të pengohet [përkthimi në "gjuhën amtare"] edhe i [lutjes] Ati i Ynë". Nga ana tjetër nxitej përkthimi në latinisht i veprave të botuara në italishten volgare ("gjuha amtare") të gjykuara të vlefshme. Eshte rasti i Alessandro della Torre i censuruar në italisht, por i urdhëruar për të botuar veprën në latinisht. Shekujt XVI dhe XVII karakterizohen nga "dominimi i latinishtes mbi vulgaren"- shkruan M.Turrini- ndonëse Italia kishte njohur, pas Gjermanisë, numrin më të lartë të përkthimeve në gjuhën e saj vulgare. Censura nuk zhduku nga qarkullimi ilegal shumë përkthime, nuk shterri "protestat" e besimtarëve të ndryshëm, por dëmtoi njohjen e gjuhës së ardhshme amtare. Në rregjistrimin e 1861 Italia numëronte 78% analfabet, një shifër e krahasueshme me situatën e Malit të Zi në fundin e atij shekulli, me ndryshimin që ky i fundit dilte nga sundimi osman, kaq hiperbolikisht i barbarizuar. Përdorimi i italishtes i rezervohej katekizmit, të cilit fëmijët e shkollave ishin mësuar ta recitonin për vite me rradhë. Studime të M.Ponza, M.Roggero, A.Prosperi, paraqesin një realitet shkollore "ku nuk mësohej asgjë nga gjuha dhe ortografia italiane". Studimet përforcohen edhe nga shifrat: në një Itali të bashkuar italianofonet silleshin nga 2,5% deri në 10% në 25 milion banorë që numëronte ky vend në 1871. Kjo është dëshmi e moskultivimit të gjuhës italiane deri në shekullin e XIX, e kësaj gjuhe të kodifikuar nga Bembo sehkuj më parë, por që në këtë periudhë "shumë shkrimtarëve të shekullit i dukej një gjuhë e vdekur". Konkluzioni i Tullio De Mauro që "restaurimi i latinshtes si gjuhë e klasave drejtuese dhe orientimi i masave drejt mësimit të vetëm të predikimit dhe katekizmit", konsiderohet më se i bazuar nga G.Fragnito.
Edhe pse një vëzhgim i shkurtër dhe me pak detaje (për të mos ngarkuar artikullin me imtësira) vërehet qartë rrezikshmëria e minosjes së institucionit të Kishës nga "gjuha amtare" e në të njëjtën kohë përdorimi i saj si mjet i përhapjes së fesë kur ajo kontrollohet nga ky istitucion. Nga kjo panoramë, konteksti i trojeve shqiptare nuk bën përjashtim, madje reflekton në mënyrë rigoroze direktivat zyrtare të qendrës, ndryshe nga Dalmacia sllave ku u kërkua dhe më vonë u tolërua gjuha sllave, majde kemi edhe përkthimin e plotë biblik të Kasiç në 1622-1637. Ndër autorët e hershëm të letërsisë shqipe radhiten disa klerikë me një veprimtari të larmishme dhe të konsiderueshme për kohën, që kultivojnë gjuhën vulgare (shqipe) sipas skemave të Kunderreformes, natyrisht me një zbehje në cilësi dhe krijimtari, të pakrahasueshme me Italinë (edhe pse nën presionin e censurës). Mund të përdoret si argumet i vështirësive, siç është manipuluar gjatë shekullit të kaluar, sundimi osman. Ky i fundit, me të gjithë multikulturalizmin e tij, nuk ishte i interesuar të kultivohej shqipja, aq më tepër me germa latine. Por politika osmane nuk u bë pengesë e veprimtarisë klerikale, e ushtrimit të besimeve të tjera, pasi siç e dëshmojnë faktet edhe sot të prekshme nga shqisat, kishat u ndërtuan, Propaganda Fide veproi fuqishëm në Ballkanin përëndimor, aty ku kishte juridiksion Kisha Katolike. Madje armiku më i madh i saj ishte ajo Ortodokse. Eshtë domëthënës fakti se përkthimi i plotë i Dhjatës
se Re në gjuhën shqipe u botua në Stamboll! Fajsimi i Portës së Lartë përveçse një thjeshtëzim i cështjes, është shmangie nga aktor primar që kanë ndikuar në kontrollin e gjuhës dhe kultivinin e pjesshëm, aq sa i duhet besimtarit të thjeshtë për të njohur Zotin e tij sipas rrëfimeve të elitës.
Duke ju rikthyer letërsisë së hershme shqiptare (në gjuhën shqipe), pionieri parë i saj, deri sot, është padyshim Buzuku. Nga titulli i veprës 'Meshari' kuptohet qartë qëllimi fetare: gjuha si mjet dhe jo identifikim. Libri përmban meshë, komente të lutjeve, dhjetëra urata, 27 psalme, pjesëza Biblike, katekizëm. Tema këto, të toleruara në vulgare nga Kunderreforma, siç pohojnë Cabej dhe Ashta, përkundër qëndrimeve të Shuteriqit dhe Zamputit. E gjithë krijimtaria e "lejuar" italiane në shekullin e Buzukut ngjason me tematiken e 'Mesharit', pra me mësimet e Koncilit të Trentos. Asnjë tentativë daljeje nga rregullat, asnjë "Luther shqiptar", asnjë ngjyrëse kombëtare, por një karakter i theksuar fetarë, me Zotin në qendër dhe një vizion i komunitetit jo si popull me identitet, por si turmë besimtarësh që kanë nevojë të kuptojnë në gjuhën e tyre disa rregulla, e jo të gjitha.
Interesante ështe edhe figura e famullitarit të Horas së Arbëreshëve (Palermo-Itali) Lekë Matranga që në 1592 boton 'E Mbsuame e krështerë', një përkthim i veprës së jezuitit Ladezma. Kol Ashta ka përllogaritur 497 fjalë në 28 faqet e katekizmit të përkthyer nga Matrenga. Pjesë e famshme është "Kënga e Përshpirtshme" që është një thirrje ndaj besimtarëve në një gjuhë të kuptueshme. Përsëri ligjet e Kundërreformes tolerojnë dhe nxisin disa përkthime (jo rastësisht nga jezuitet) standarte, përsëri gjuha është mjet që duhet të njihet vetëm për qëllimin fetare: paqartësia e shkaktuar nga latinishtja duhej mbuluar nga një katekizëm i përshtatshëm – vërejnë H.J.D.Denzinger dhe A.Schonmetzer në veprën 'Enchiridion Symbolorum et Definitionum' duke ju referuar 'Concilium Tridentinum, Sessio XXII, Doctrina de ss. Missae sacrificio'.
'Doktrina e kërshtenë' rendit Pjeter Budin në vazhdimësinë e Kundërreformes. Kjo vepër është përkthim i katekizmit standard të shën Roberto Bellarmino. Vepra tjetër 'Rituale Romanum', botuar në Romë pas 1621, përmban lutje dhe sakramente në latinisht me komente në shqip. 'Pasqyra e të rrëfyemit' dhe 'Kush thotë meshë këtë kafshë i duhet me i shërbyem' janë dy libra në shqip. I pari përkthim i veprës së de Bonis 'Specchio di Confessione'. Tri vjershat në fund të librit i dedikohen papa Gregorio XV, Shën Marisë dhe e fundit një lutje për Zotin. Kur Ai shkruan " Tue paam se gjuha jonë asndonjë letër të msuom se ka me të cije të mundeej ndërta me i ndihmuam feeja e Krishtit, zuna fill […] nktheve këtë shinte Doktrinë […]" apo "Doktrina mbë këtë arësye vuum e ndërequnë për ndihmët e të mpsuomitë t'kërshtenëve…" si dhe "Maa parë se si mbë qish arësye duhenë më qenë shërbyem këtë shinte sakramente" (tek Rituale Romanum), mbetet besnik ndaj qendrës: motivi primarë është doktrina e krishterë, librat e tij nuk tentojnë një përkthim të përgjithshëm të Biblës, gjuha është në shërbim të katekizmit dhe besimit, jo identitetit.
Rasti i Frang Bardhit është edhe më domëthënës, jo për vdekjen në rrethana të paqarta, por përsa i përket veprimtarisë letrare që konfirmon çka u tha me sipër. Njëra nga dy veprat e Bardhit është në latinisht, ndërsa vepra tjetër përbën një fjalore 'Dictionarum Latino-Epiroticum'. Domosdoshmëria e fjalorit lind nga mosnjohja e latinishtes nga një pjesë e klerit. Eshtë e vështirë të pretendohet një fjalor për masat analfabete! Në titull gjejmë dy kostatime: i pari termi epiroticum që nënkupton gjuhën epirote. Koncepti i shqipes, shqipëtarëve dhe Shqipërisë nuk kishte lindur akoma, për rrjedhojë Kombi, identiteti shqiptarë në këtë vepër janë absurde të mendohen, po ashtu edhe motivi kombetarë. I dyti kostatim është se fjalori nuk është epirotisht(shqip)-latinisht, por e kundërta, pra i vjen në ndihmë njohësve, qoftë edhe të pjesshëm të gjuhës latine, atyre që lexojnë tekste në këtë gjuhë edhe pa i kuptuar. E kush mund të jetë konsumator i kësaj vepre përveç klerit katolik, që shpesh herë, sipas arqipeshkvit A.Bogdanit, ishte injorant?!
"Nd'atë dhee ku lulezojnë Dotoretë, Leteraretë e dieja, lulëzon ende shenjteja Fee" – shkruan Pjeter Bogdani, përfaqesuesi më i shquar dhe më i veshur me atdhetarizëm, nganjeherë edhe me nacionalizëm. Sic vërehet, në këtë citim është feja objektivi i diturisë dhe letersisë. Bogdani akoma nuk e ka konceptin e Shqiperisë sepse titullon veprën e tij që në njohim si "Ceta e Profetëve" me Cvnevs prophetarvm de Christo salvatore mvndi et eivs evangelica veritate, italice et epirotice contexta, et in duas partes diuisa a Petro Bogdano Macedone[...]. Të përcaktuar si epirot, ne si shqiptarë akoma nuk kemi "lindur". Eshtë Krishti shpëtimtari i botës dhe është një Bogdan maqedon, në këtë titull. "Zmajevic o drita jone", varg i Bogdanit nga "Ceta", kushtuar kroatit Andrea Zmajevic, arqipeshkvit të Tivarit, na ndihmon të kuptojmë rëndesinë e identitetit fetarë ,aq i fortë sa shtyn individin "t'i këndojë" një sllavi sepse ky i bindet të njëjtës Perëndi.
Vëllimi i dytë i titulluar "De vita Jesu Christi salvatoris mundi" i kushtohet Dhjates së Re dhe pjesa e fundit një përkthim në disa gjuhë i librit të Danielit 9,24-26. Përkthimet e pjesshme të Shkrimeve të Shenjta, madje duke përkthyer vepra të tjera që u referohen këtyre shkrimeve, rëndësia e lutjeve, sakramenteve (këtyre i kushtohet një pikë e veçantë në 'Concilium albanum provinciale' te 1703 ) tek të cilat Concili i Trentos u ndal në vecanti (pas zhvlerësimit të tyre nga M. Luther), tregimet biblike, katekizmi etj, janë disa nga shtyllat e veprimtarisë letrare të Bogdanit brenda vizionit të Kundërreformës që e konsideron gjuhën, siç kam cituar më lart, një mjet. Të gjitha veprat e këtyre autorëve kanë për qëllim promovimin e besimit dhe mënyra të cilën ato ndjekin është e përcaktuar nga Papati, me konkretisht nga Kongregacionet.
Që trojet shqiptare ishin pjesë e këtij vizioni e verteton mospërkthimi i Bibles në shqip për disa shekuj me rrallë pas Concilit. Jo rastësisht flitet (pretendohet) për përkthimin e Bibles i mbetur në dorëshkrim, për më tepër të humbur, nga Arqipeshkvi Grigor Durrsaku, në të njëjtat vite kur Bibla u lejua të përkthehej në italisht nga papa Pio VI, pas dy shekujsh ndalim të qarkullimit në gjuhën amtare italiane. I pari do të jetë Kristoforidhi, pas kontaktit në Stamboll me Shoqerinë Biblike Britanike, që do të përkthejë Dhjaten e Vjetër në versionin e plotë në dy dialektet e shqipes. Versioni i parë do të shohë dritën në Stamboll në 1866 me titull "Katër Ungjillat e Zotit edhe Shelbuesit tonë Jesu Krishtit edhe Punët e Apostujvet". Në këtë qytet do të botohen veprat kryesore të Rilindjes tanë, por dhe fetare, edhe pse jo Islame. Me pas botohen 'Psalmet' dhe vijojnë me rradhë edicionet e reja të Dhjates së Re në dialektet tokse apo gege. Ky libër do të njihet zyrtarisht nga Kisha Autoqefale Ortodokse Shqiptare e shpallur në 1923 (e njohur vetëm në 1937). Kurse Bibla e parë e njohur si përkthim zyrtar nga Kisha Katolike i përket vitit 1994. Duke hequr 23 vitet e ateizmit zyrtarë, janë rreth 60 vite pas shpalljes së pavaresisë dhe largimit tëe Perandorisë Osmane. Vallë është shkaktare përsëri Porta e Lartë për këtë vonesë?!
Përgjigjja duhet kërkuar si gjithmonë përtej Adriatikut dhe në rreshtat Biblike. Me 7 mars të 1965 "gjuha e folur" hyn për herë të parë "zyrtarisht në kultin liturgjik" – shprehet papa Paolo VI në meshën e tij të parë në italisht në kishën e 'Ognissanti' (e të 'Gjithë Shenjtorëve'). Kështu 4 shekuj pas Concilit të Trentos, një tjetër Concil ai i Vatikanit (i dyti) n ë 1963 toleron gjuhët që tashmë nuk njihen si vulgare, por nacionale. Shqipëria përjetoi mbylljen e objektëve të kultit dhe do t'i duhen 4 dekada për të realizuar nenet e Concilit, në paisjen me një përkthin të njohur zyrtarisht të Shkrimeve të Shenjta. Akoma sot pas Concilit të II të Vatikanit, gjuha nuk është aspak identitetformuese. Fillimisht u botua në të përditshmen Britanike The Times një lajm sipas të cilit papa Benedikti i XVI ishte gati të ripropozonte 'meshën tridentine', pra atë që për shekuj me rradhë ishte praktikuar pas Rreformës Protestante: dominim i latinishtes, me përjashtim të disa pjesëve në greqisht dhe hebraisht. Gazeta italiane Corriere della Sera në një artikull të 2006 boton lajmin e konfirmuar të rikthimit të latinishtes në meshë, sigurisht jo i obligueshëm, edhe pse kemi patur rastin ta përjetojmë të aplikuar nga vetë Ati i Shenjtë. Ndoshta është ndikimi i 24 viteve që ai ka drejtuar istitucionin Congregatio pro Doctrina Fidei – Kongregacioni per Doktrinen dhe Besimin – i trasformuar në këtë emër nga ai që njohim si "Inkuizicioni i Shenjtë". Sidoqoftë fjala 'ndoshta' është e huaj në pohimin se "gjuha në këtë vizion fetar nuk mund të jetë kurrë e konsideruar si vlerë Kombëtare" .
PS: Po e sjellim këtë shkrim, publikuar në vitin 2009, meqenëse trajton temën e mbivendosjes së rolit të besimit fetar në kultivimin e identitetit kombëtar shqiptar. Një qasje që qëllimisht neglizhon natyrën instrumentale të "shqipes së misionarëve" që sillet si kontribut për shqipen si qëllim.
http://arkivi.peshkupauje.com/content/inkuizicioni-i-gjuhes-i.html
http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=1106
Comments
Doja të bëja një korrigjim të
Doja të bëja një korrigjim të vogël: Dhjata e Re u botua e plotë për herë të parë në Korfuz më 1827, e përkthyer "shqip në dialektin e Janinës" (sic!) nga Vangjel Meksi.
Add new comment